Kva formar vår - og alle andre - sin måte å tenkja på?

16. desember 2021 hadde «Dagen» ein interessant artikkel med tittelen: «Mener religionssatire har formet moderne verdier». Utgangspunktet er ei dokteravhandling frå universitetet i København av Dennis Meyhoff Brinks frå 2021. Her kan me lesa mellom anna:

Hans analyse indikerer at våre demokratiske verdier har mer til felles med satiren over kristendom enn de kristne ideene i seg selv. Siden religionssatire har vært mye mer utbredt i Europa enn i andre deler av verden, kan den dermed ha formet kulturen vår mye mer enn vi tror.

 
Studiet byggjer på tida frå middelalderen til no, og nemner trykkekunsten som eit medium som har vore viktig for spreiinga av satiren i Europa. Brinks viser til ein «fryktkultur» med djevlar og demonar i kristendommen frå 1400 og utover, og bileta med «hyrdar» og «sauer», eller «fedre» og «barn»  som satiren har nytta seg av.

I den tidlige opplysningstiden begynner satiren å latterliggjøre fryktkulturen som overtro ved å gi et annet bilde av autoritetene og befolkningen. De kirkelige autoritetene blir her fremstilt som grådige bedragere, skinnhellige hyklere og mye mer, og samtidig driver de gjøn med de som fortsatt er lydige.
-Den utviklingen mener jeg satiren har bidratt til. Den underminerer frykten og mobiliserer motet til å gå ut av rollene som sau og barn, forklarer Brink.
Underdanighet eller lydighet overfor autoriteten er noe de færreste i dag har som primære verdier og få synes sensur og enevelde er naturlig. Brink mener satiren rolle i dette har vært undervurdert.

 
Stykket er illustrert med eit satirisk bilete av prestar som slappar av med sine merskumspiper og sin punsj.  Den eine spør den andre kva han meinar om djevelen, og får til svar: «Han er vår venn, for utan ham ville det ikkje vært behov for prester». 

 
Satiren har sin tradisjon heilt tilbake til romarriket, så det er i seg sjølv ikkje noko nytt. Derimot kan det verka som den religiøse satiren vaks fram seinare sidan doktergraden startar med det femtande hundreåret.
 

Gyldendal (Fremmedordbok, Oslo 1957) definerer «satire» med «Diktverk som håner og latterliggjør menneskenes dårskap og laster; spotteskrift, spott, hån». «Satirisere» er å «latterliggjøre, håne spotte», og «satirisk» er «bitende, hånenede, spottende».

 
Dette er definisjonar som indikerer det etisk negative i satiren. Det angrip først og fremst ting som for ein del menneske er kjært og verdifullt, samstundes som det skaper antipati eller negativ haldning til den eller dei som satiren driv hån og moro med.

Som pinsevenn er det nærliggjande for meg å ta med to satiriske teikningar frå den tida då pinsevekkelsen for alvor slo rot i landet vårt. Barratt budde i Oslo og var den mest kjende pinseleiaren. Då var det naturleg nok han og dei som støtta han, som fekk smaka spotten. 

Til slutt er det freistande å ta fram den og eller dei som produserer satiren. Det vart sagt då eg var liten at dei «hadde glede å draga ned i skiten det som er kjært og heilagt for andre». Den gongen vart dei som håna og spotta, kalla «nidingar». 

Men det er vel eit ord ingen kjenner i dag. 

--------------------------

 Det er ikkje lov å bruka tekst eller bilete frå denne bloggen uten skriftleg løyve frå meg.