Gjev historiebøkene eit rett bilete av krigen?

Etter boka eg har nemnt i dei siste bloggane, vart eg freista til også å lesa Synne Corells bok «Krigens ettertid. Okkupasjonshistorien i norske historiebøker». Forfattaren tek føre seg tre sentrale verk frå måten 2. verdskrig vart presentert i etterkrigslitteraturen.

Framsida på boka

      «Norges krig» frå Gyldendal. Kom ut med tre bind frå 1947 til 1950.
      «Norge i krig» frå Aschehoug. Kom med 8 bind frå 1948 til 1987.
      «Norsk krigsleksikon 1940-45» frå Cappelen. Kom ut i 1995.

Synne skriv om bøkene at dei er «redigert av faghistorikere, forfattet av et fellesskap av faghistorikere og andre forfattere, og de retter seg mot same målgruppe, et bredt norsk publikum». (Frå «Innledning», s. 9-10). Bøkene kom ut på dei tre viktigaste forlaga i Noreg, så valet bør vera representativt for norsk historieskriving på den tida. Corell tek derimot ikkje føre seg bøkene som vart brukte i skuleverket, noko eg som gammal lærar gjerne skulle ha sett eit studium over.

Corell tek opp ei rekkje emne knytt til denne perioden av landet vårt si soge. Her er stoff om krigsfangane frå Aust-Europa som var importerte til Noreg. Dei vart mishandla og utnytta så lenge «herrefolket» såg seg nytte i dei. Gjennom arbeidet til krigs-fangane fekk Noreg utført ein heil del  viktig arbeid under den tyske okkupasjonsmakta. Eg tenkjer då på både vegbygging, industrianlegg og liknande som samfunnet vårt hadde stor nytte av i etterkrigstida. (Dette og er ein del av norsk soge har vorte neglisjert eller sterkt underkommunisert etter krigen. I alle fall så langt eg greier sjå det, for dei var likeverdige menneske med oss «norske nordmenn», slik jødane var – og er – det).

Jødane finn eg omtalt først og fremst i tre deler av boka til Corell: «De som ble tatt» (s. 81-88), «Jødene», (s.149-158), og «Fangenskap; et hierarki av lidelse» (s.197-206).

Og baksida..

«De som ble tatt», frå «Norges krig».

Denne delen er skrive av Haakon Holmboe, og om overskrifta og teksten skriv Corell: «Gjennom den passive verbkonstruksjonen blir overskriftens subjekt ofrene for en handlende kraft (den eller de som tok) som dermed er til stede gjennom sitt nærvær.»  

På side 82-83 er det teke med eit avsnitt frå Norges krig, bind III, s. 473-474, som startar slik: «Ingen enkelt gruppe av befolkningen ble så hardt rammet som jødene.»  Teksten nemner jødane som «offergruppe», seier Corell, og fortset: «Det eneste stedet der et subjekt tilnærmelsesvis identifiseres er i påpekningen av at Quislings partifeller dro nytte av de beslaglagte jødiske formuene. NS er likevel ikke identifisert som utøveren av over-grepene. At tyskerne okkuperte Norge, fungerer som en tidsangivelse for når den jødiske befolkningsgruppens problemer begynte, samtidig som den underliggende sammenhengen dermed blir at jødenes skjebne var tyskernes verk».

Eit anna sitat som vert teke til analyse, er frå same del, s. 488 der det står om tilhøve norske fangar levde under i Tyskland, og Holmboe har fokusert på at norske offiserar hadde det betre enn andre fangar:

«Som sterkeste kontrast til dem fikk jødene en behandling som heldigvis ikke ble vanlig for andre nordmenn. Som før fortalt ble de likvidert med få unntak nær, sendt til gasskamrene i Auschwitz etter kortere opphold i andre leirer. Selv en så rystende tragedie som denne blir likevel bare en detalj i den avgrunn av brutalitet og råskap som tyskerne viste i sine fengsler».

Corell har i analysen sin teke inn nokre forteljingar om korleis jødane vart mishandla då dei med hjelp av tyske soldatar og norske politifolk vart lasta inn i «Donau». (s.85). Her jamfører ho «detaljen» med eit sitat frå Sachnowitz si oppleving:   i)

«De ble knubbet og sparket og slått. De tryglet og bad om å få slippe å gå om bord, for de visste hva det betydde. Deportasjon. De kastet seg ned på bryggen, rev seg i håret og skrek om nåde for seg og sine, men det var ingen bønn. Jernskodde støvler og gummikøller traff dem i hode og mave. Mødre med spebarn på armen, gravide kvinner, skubbet og slått. Klær revnet eller ble slitt i stykker så undertøy og nakenhet syntes. Småbarn ble slengt overende».

Eit helvete for jødane, men ein «bagatell» i norsk historie?

«Jødene, frå «Norge i krig».
Denne delen er skrive av Berit Nøkleby som startar med å skriva at rasehatet i NS-propagandaen «virker temmelig importert, det passer betre på mellomeuropeiske forhold og er mest lånte fjær. Men rasehovmodet står på norske føtter».

Om dette skriv Corell: «Nøklebys tekst bygger på motsetningsfolholdet mellom det norske og det unorske. Organismemetaforen i teksten har «lånte fjær» og «norske føtter».  

Det vert for langt å gå inn på denne og andre interessante analysar, men på nytt ser det ut til å vera eit inntrykk av at ein vil gøyma seg bak «tyskarane» som hata jødane, og forsvara dei «norske» som ikkje hata, men berre var «hovmodige»…..

Det er freistande å ta med mykje meir frå boka, ikkje minst frå «Norsk krigsleksikon 1940-1945», men eg skal stansa med desse: Berit Nøkleby skriv om tysklandsfangane, og tek jødane med i ein setning: «Aller verst gikk det med de omkring 750 jødene som ble deponert. Bare 32 av jødene frå Norge overlevde». (Norsk krigsleksikon s. 329).  Leksikonet nemner jødane fleire stader. 

Ein illustrasjon som seier meir enn mange ord...

Eg har valt å ta med ein faksimile frå leksikonet som illustrasjon i denne bloggen. Den har Corell teke med i si bok, og skriv mellom anna:

"I tekstens gjennomgang av de ulike politiaksjonene mot jødene (inndraging av radioapparater, stempling med rød «J» i alle pass, utfylling av spørreskjemaet «Jøder i Norge») blir ikke lagt sjul på det norske politiets deltakelse i disse handlingene. Teksten nevner eksplisitt at arrestasjonene av de mannlige jødene ble utført av «statspolitiet og grupper av ordinært politi og lensmenn». Denne delaktigheten, og årsaken til den, diskuteres inngående. På mange måter respresenterer denne teksten et klart brudd med de tidligere verkers framstilling av arrestasjonen og deportasjonen av de norske jødene».

«Norsk krigsleksikon 1940-45» kom ut 50 år etter at krigen var slutt. Kan det vera grunnen til at biletet no er meir nyansert, og ansvaret for det som skjedde fordelt på ein meir truverdig måte? 

-----------------


i) «Det angår deg», Den norske bokklubben,1978, s. 16. 

---------------------- 

 Det er ikkje lov å kopiera noko frå denne bloggen uten skriftleg løyve frå meg.