Også ein del av soga til landet vårt....

Den som les soga om mellomkrigstida og under krigen, møter på Nansenhjelpa. Det var ein humanitær organisasjon Odd Nansen, son til Fridtjof Nansen, starta i 1936 for å hjelpa statslause etter første verdskrigen. Organisasjonen skaffa innreiseløyve til 200 vaksne og 60 born til Noreg.

Framsida på boka

Forteljinga tek utgangspunkt i heimen til forfattaren, prestegarden på Nesjestranda innfor Molde. Faren var prest, og dei tok mot Tibor då han var 11 gammal. Veslesøstera Vera vert verande på ein barneheim i Oslo, men kom også til Nesjestranda til slutt. Ho fekk vera der eit halvt år. Han var ein del av denne familien i halvanna år.

Boka fortel om miljøet og oppveksten før og under krigen, om arbeid og leik i eit roleg bygdemiljø. Borna var integrerte i familielivet og livet i bygda. I området var fleire jødar som hadde funne det tryggare enn i byane. På Malo budde arkitekten Otto Eisler og kona. Elles er fleire nemnt.

(Bilete frå boka)

Jødeparagrafen vart innført i norsk lovverk på nytt i mars 1942, og dermed vart jødane sin stilling meir usikkert. Nokre reiste til Oslo for derifrå prøva å koma seg til Sverige. Ein vart teken og fengsla. To greidde det.

Jødane på Malo fekk meldeplikt, så fengsla og  til slutt overførde til Falstad leir utanfor Levanger. Der var livet hardt, fekk folk vita. Mykje mishandling, meiningslause aktivitetar som å bera stein fram og tilbake, krabba i søla eller gjera «øvingar». Ein tysk «kommandant» tvinga til dømes ein ung gut til å sleikja skoa hans reine for søle, kan forfattaren fortelja.

For Tibor var det eit lyspunkt at søstera Vera kom til Nesjestranda. Då var det eit år sidan han hadde sett henne. Men Odd Nansen vart arrestert i 1942 og seinare sendt til Tyskland. Kontoret i Oslo vart stengt. Det var informasjon om overgrep mot jødane, og om deportasjonen med «Donau». Jødane som hadde vore på Malo, kom for seint til den, og vart plasserte på Bredtvedt i Oslo. På barneheim i Oslo hadde det vore razzia, og nazistane hadde fått vita kvar Vera budde.

Ein motstandsmann ville seg å prøva få borna over til Sverige. Turen gjekk bra til Oslo, men på vegen vidare angav ein norsk nazist dei, og dei og enda på Bredtvedt. Der møtte dei den jødiske dokteren Leo Eitinger som dei kjende frå Nesjestranda. Då tyskarane hadde bruk for kunnskapen hans, overlevde han krigen og kom tilbake til Nesjestranda i juni 1945. Han kunne fortelja at på  Berdtvedt fekk han ordna ein slags skule for borna, og Tibor fekk verta «konfirmert» etter jødisk tradisjon, Bar Mitsva. Han og dei vart så sende til Tyskland i lastebåten «Gutenland». Boka sluttar slik:

Det sterkeste minnet, fortalte Eitinger:

Prestefamilien Kragset med dei to nansen-borna (Bilete i boka)

"På perrongen i Auschwitz. Der stod Tibor og Vera. Små og fulle av redsel. Vera ble kommandert over på den sida der kvinnene sto. Hun gråt så hun hiksta. Tibor var stor og kraftig og måtte stille opp sammen med mennene. Han hadde trofast passa på den yngre søstra under hele reisa. Han sto et øyeblikk usikker, nølende et kort sekund, før han gikk bort til henne og tok henne i handa. Han hadde fortalt Eitinger og de andre jødene at mamma i Bratislava hadde bedt han om å passe på lillesøstra da de måtte flykte i 1939.

Han var tapper, modig og trofast og slapp ikke handa til lillesøster. Sammen kløv de opp i lasatebilen. Tibor snudde seg og vinka farvel til de jødiske vennene som stod igjen. Lastebilen kjørte rett til gasskammeret. 1020 mennesker, barn, kvinner og gamle menn ble drept natta til 3. mars 1943 i gasskammeret i Auschwitz."

Tibor og Vera. Jødiske barn. 13 og 10 år. Gassa i hel.

Dette og ein del av Noregs soge som me aldri må gløymna. Ikkje minst no me skal feira jul. For sjølv om me sjølve har det godt, bør me tenkja på - og gjera vårt for å hjelpa dei som ikkje får den i den freden og dei rettane me reknar for sjølvsagde. Tibor opplevde norsk jul to gonger. Vera berre ein. 

Og grunnen? Dei var jødar.

------------- 

Det er ikkje lov å bruka bilete eller tekst frå bloggen uten skriftleg løyve frå meg.

Perfekt mål og vekt.

Meteren vart laga i Paris 22. juni 1799. Då vart ein gamal draum oppfylt: Å skapa ein sams målestokk for heile verda. Som utgangspunkt for eininga «1 meter», brukte dei jorda som utgangspunkt:

«Lengda på den nye målestokken var rekna som ein ti-milliontedel av jorda sin sirkel frå nordpolen til ekvator. Meteren hadde med andre ord vokse ut av sjølve den uforanderlige jorda og realiserte dermed den moderne verda sin draum om ei evig og måleeiningar som fanst». (Omsett frå svensk her).[i]

Viktige instrument for den som vil byggja...

No var dette berre halve sanninga. Den franske nasjonalforsamlinga hadde i 1791 godteke eit forslag frå det franske vitskapsakademiet om å skapa eininga «1. meter» ut frå dei krava som er nemnt over. I 1799 laga dei så den første prototypen i platina. Likevel var det først i 1889 at den første internasjonale prototypen vart laga, og då i ei legering av platina og iridium.

20. mai 1875 kom «Meter-konvensjonen»  som ein internasjonal teknisk-vitskapeleg traktat mellom forskjellege land. Noreg, ved kongeleg resolusjon og etterfylgjande samstemt stortingsvedtak 26. mai 1875, gjekk inn for det same: 1. meter = det franske førebiletet dei laga – og tok vare på – i Paris.

Nyare forsking har gjort at definisjonen av meteren har endra seg, mellom anna i 1906, 1960 og 1983, men lengda på original-meteren er og skal vera uendra!

Den siste definisjonen byggjer på avstanden lys tilbakelegg i vakuum på 1: 299 792 458 sekund! Dette vart vedteke av den 17. generalkonferansen for mål og vekt.[ii]

Ein perfekt, uforanderleg og fysisk meter, er det mogeleg?

Svaret er «Nei». Den perfekte meteren er teoretisk, og berre det. For alle stoff forandrar seg om dei vert utsett for svingingar i temperatur, atmosfærisk trykk osv. Desse skilnadane er umogelege å oppdaga utan svært spesialisert utstyr, og dei spelar ingen rolle i det praktiske livet. Original-meteren er låst inn under spesielle tilhøve der  endring av temperatur og anna ytre påverknad, er eliminert så langt det er fysisk mogeleg. Det er det nærast ein fysisk storleik kan koma til sitt teoretiske ideal.

Og namnet?

Jau, det kjem frå fransk «Metre», som kjem frå gresk «metron». Enkelt og greitt «mål» eller «måle-eining».

Hårek og meteren                                  

Hårek den Hardbalne er ein av dei teikneseriane eg gjerne les. Han hadde bygt seg nytt skip, og skulle få det på sjøen. Men då Kark målte storleiken på døra og storleiken på båten, såg han at det ikkje gjekk. Hårek, glup som han er – eller var  – knekte eit stykke av målestaven og sa: «Prøv no!» Dermed hadde han løyst problemet. Trudde han…

Me ikkje-vikingar veit at det ikkje hjelper korkje å bryta av meteren eller klippa av målbandet. Realiteten møter oss bokstaveleg tala i døra slik han gjorde for Hårek.  Skulle han få båten på sjøen, måtte meir radikale tiltak til enn juksa med målbandet.

Er me som Hårek – etisk sett?

I etikk og moral er det og snakk om ting som kan mælast. Ikkje som fysiske storleikar, men som god eller dårleg åtferd, gode eller dårlege intensjonar, og gode eller dårlege resultat av våre handlingar. Resultatet verkar inn på oss på kort eller lang sikt, avgjer livskvaliteten og vår psykiske evne til å møta både den «grå kvardagen» og livet elles.

I motsetning til den perfekte og uforanderlege «meteren», ser det ut til at den etiske «meteren» er utan noko standard alle andre mål er rekna ut i frå.

Har du fylgt med i bloggen min, veit du at dette har hendt med spørsmålet om abort. Det som ein gong var eit lovbrot, er i dag – bortsett frå i visse tilfelle, ikkje berre lovleg, men eit stats-støtta og fritt angrep på landet sine framtidige innbyggjarar.

Her har etikken gjennomgått ein heilt uforståeleg prosess. Reulstatet er handlingar som skader både folket og landet. Slik eg ser det…..

Finst det nokon perfekt etisk målestokk?

Briller er nyttige, men berre om me vil sjå?

Eg les med ettertanke 2. Kongebok 21,13 der Gud seier: Eg vil spenna same mælesnora over Jerusalem som over Samaria og bruka same vektlodda som mot Akabs hus. Eg vil tørka bort Jerusalem, slik ein tørkar av eit fat og snur det opp ned når ein har tørka av det.  (Norsk Bibel, nyn. 1988).

Først hadde Samaria synda mot Gud, og vart straffa for det. Så var det Juda og Jerusalem sin tur. Resultatet veit me: Krig med enorme lidingar, eit utal døde, og til slutt deportasjon av dei fleste som hadde overlevt sverd og svolt. Att låg eit land i ruinar. Grunnen? Dei hadde gjort «motbydelege ting», og synda mot Guds lov.

No er det ikkje uvanleg å høyra at «Dette høyrer Det gamle testamentet til. I dag lever me under nåden, ikkje loven.» Men Jesus, Frelsar og den rabbien me byggjer vår tru og lære på, forkynte det som stod der. GT var hans Bibel, og han la ikkje fingrane imellom når det galt kva som var rett og gale.       

I Matteus 7,1-2 seier han: Døm ikkje, så de ikkje skal verta dømde! For med den dommen de feller, skal de sjølve dømmast, og med det målet de mæler med, skal de sjølve målast.

Og vers 12: Difor, alt det de vil at menneska skal gjera mot dykk, skal de òg gjera mot dei! For dette er lova og profetane. (Frå same Bibel som over).

Er det ufødde barnet eit «menneskje»? 

Me har fått tuta øyrene fulle med «celleklumpen» og «mora sin eigen kropp», men kan nokon nekta for at det ufødde barnet er eit sjølvstendig og eige individ, også på fosterstadiet?

Om me – du og eg - var barnet i mors mage, ville me ikkje valt å leva?

Som den jødiske rabbien Hillel sa: Det du ikkje vil at andre skal gjera mot deg, det skal heller ikkje du gjera mot andre. Dette er heile jødedommens essens.[iii]

Dette gjeld ikkje berre jødane. På same etiske fundamentet byggjer også kristen etikk og moral.

---

[i] https://pure.au.dk/portal/files/790/Droemmen_om_den_perfekte_maalestok (Teke ned i okt. 2021)

[ii] https://no.wikipedia.org/wiki/Meter (Teke ned i okt. 2021).

[iii] https://snl.no › den_gylne_regel (Teke ned i okt. 2021).

 ---------------------------------- 

Det er ikkje lov å bruka tekst eller bilete frå bloggen min uten skriftleg løyve frå meg!