«Sterkere enn Gestapo»

Bak dødelege piggtrådgjerde...

Forfattaren brukar dekknamnet «Tante Anna», og boka har tittelen eg har sitert over. (i) Ho kom ut same året krigen slutta. Som Eddy de Wind, gjorde «Tante Anna» notatar under krigen, og skreiv boka ut frå dei. I mine auge gjev dette bøkene stor historisk verdi. Dei hadde ikkje andre bøker eller kjelder å henta stoffet sitt frå. Alt var sjølvopplevt, eller var hendingar dei dei var i lag med, opplevde. Tante Anna skriv:

«Jeg vet at mange av vennene mine vil si: Jeg har da opplevd enda verre ting enn det boken forteller om, i torturcellene og de tyske fengslene. Jeg vet det. Jeg kunne også skrive mer for å avsløre overfallsmennenes mentalitet, men skulle jeg fortelle alt om «herrefolkets» opptreden mot oss kvinnelige fanger, ville boken blitt et funn for dem som er ute etter pornografisk lektyre». (ii)

Første delen av boka er om det illegale arbeidet «Tante Anna» deltok i, og om torturen dei vart utsette for av tyske og norske torturistar. Etter det, kjem fange-transporten til Stettin.

Mellom fangane på transporten er ein norsk teolog som har fått smugla med seg ein Bibel. Han heldt andakt kvar morgon og kveld. Ein kveld under andakten ser dei at soldaten som står vakt ved den opne lasteluka over dei, tørkar tårer. Og presten ber for «de norske fangene og for våre kjære der hjemme» - «og for dem som hører på meg».

Sachsenhausen

Det var der fangetransporten enda. Tante Anna skriv:
«Fjorten lå syke, men de måtte ikke snakke om det, for viss de ble syke, ble de sendt til badekammeret, dvs. på andre siden av døren. Det gikk en dør inn i gasskammeret, og krematoriet var neste etappe. De måtte prøve å hjelpe dem uten at tyskerne fikk vite det.
……

Galgetre ved avrettingsplassen i Auschwitz

«I Sachsenhausen var det samlet flere tusen kriminelle forbrytere fra hele Tyskland. Det var mordere, overfallsmenn, voldtektsforbrytere, tyver og bedragere. Disse fangene ble fortrinnsvis brukt som formenn …  De utviste en råhet og grusomhet overfor sine medfanger som grenset til vanvidd.
……
De hadde fullmakt til å slå og pine sine medfanger så meget de lystet, og gjennom dem kunne en kjøpe seg fri både straff, som en var ilagt uskyldig, og man kunne få tillatelse til å ligge hjemme hvis man var syk. Men betalingen var alltid matvarer, og maten var jo altfor knapp fra før av». (iii)

Verre enn i Auschwitz – Birkenau?

Tanta Anna skriv om ein som vart teken fordi han hadde skrive eit brev han prøvde å smugla ut til familien sin:
«Han ble dømt til å henges etter hendene som var bakbundet, og scenen skulle foregå mens alle sto og så på. Han ble kledd naken, hendene bundet bak på ryggen. Han ble heist opp i et såkalt galgetre (iv). Da dette var gjort, ble det opplyst at han skulle få 25 stokkeslag.  Denne avstraffelsen ble utført av offentlige «schlägere». Det var lystmordere som hovedsakelig hadde den slags verv».

Idiologisk motivert sadisme

Boka fortel at det kom ei sending på 2 000 jødar frå Polen og andre land der det kanskje og var norske jødar. Desse hadde kome med tog, og vart stengde inne:

«De var blitt stuet inn i tog som var helt lukket, uten mat og drikke og uten bøtter til å gjørde sitt fornødne i. Nå er de alle saman inne i den store forsamlingssalen. - Hva som har foregått med dem, vet ingen, men alle tenker det verste.
………..
En av kriminalforbryterne kommer ruslende forbi. Han kikker også inn gjennom vinduet. Han ler og slår seg på lårene og synes det er veldig morsomt. Nå har de stått slik på femte dagen uten mat, uten drikke, uten å komme ut og lufte seg, uten anledning til å gå på toalettet. Han banner og sier: - De er seigliva, jødesvina».

Ingen fekk lov å hjelpa dei. Etter endå ein omgang med tortur, vart dei som endå levde, drepne med giftsprøyter. (v)

Noko liknande skjedde med 2 000 russiske krigsfangar som gjennomgjekk same torturen før dei dei som endå levde, vart sende i gasskammeret. (vi)

Ein av dei norske, Christian Fredrik, spør med ein av vaktene om kvifor dei gjer dette, og får svaret:
«Det er ordre fra høyeste militære hold at disse fangene skal kues før de dør, de hadde holdt så lenge stand, og de hadde skadet den tyske Wehrmacht meget».

Dødsmerket på uniformshua til soldatane ....

Dødsmelding sendt heim

I ei av bøkene frå Auschwitz står at sjukepleiarane skreiv ut dødsattestar med vanlege dødsårsaker for dei sjuke og unyttige som skulle drepast. Der står at attestane var skrivne medan fangane endå låg og venta på at dokterens skulle få tid til å gjeva dei giftsaprøyta!

På side 225 fortel «tante Anna» at kona til ein av tysklandsfangane fekk brev frå det tyske sikkerheitspolitiet:

«Det er en kort meddelelse om at hennes mann er død av dobbelsidig lungebetennelse.
Det ble stille en lang stund mellom de to kvinnene. Eva begynner å gråte stille, omsider får hun fram:
- Det er forferdelig. Det er forferdelig.
- Den unge enken prøver å holde gråten tilbake, og hun sier til Eva:
- - Tror du jeg kan arbeide sammen med deg i stedet for han som ikke er mer?
- Det er mer enn Eva kan klare. Hun gråter høyt. Litt etter faller det ro over dem begge. Enken sier til Eva:
- - Du må ikkje innbille deg at jeg tror på den dobbeltsidige lungebetennelsen. Han er nok drept av tyskerne. Kjære la meg få arbeide i hans sted.
- Eva nikker. Hun er for beveget til å kunne svare.
- Og Eva forstår. Han døde uten å røpe noen.
- Hun kan gå ut av dekning».
---------------
Med desse orda frå «Tante Anna» vil eg avslutta kapittelet om nazistane sine misgjerningar under andre verdskrigen. 

---------------
(i) Tante Anna: "Sterkere enn Gestapo", utgjeve av Ekko Forlag, Oslo i 1945. Hennar eigentlege namn var Ellida Aakre-Bjørnsen, fødd i Ålesund i 1897, arrestert i samband med spionsak i 1941.
(ii) Frå innleiinga. (Unummererte sider).
(iii) Frå side 190-191.
(iv) Ein slik ved avrettingsplassen i Auschwitz også.
(v) Frå side 210 og utover.
(vi) Det står om desse frå side 217 og utover.
---------------

Det er ikkje lov å bruka tekst eller bilete frå denne bloggen uten skriftleg løyve frå meg.
 

Krigstider

Her inne er dei eldse jødsike gravene i Exeter. 

Hitler greidde aldri å ta England, men bombeflya hans gjorde mykje skade. Exeter fekk sin del der synagogen og andre bygningar vart øydelagde.  

Som Odd Nansen (i) i Noreg, var det mange her i England og som såg utviklinga  i Tyskland og prøvde å berga så mange jødiske liv som dei kunne. Men også – som i Noreg, såg ikkje styresmaktene her heller med velvilje på slike initiativ.

«The  Telegraph’s» magasin sist laurdag (ii) har ein lang artikkel om skreddaren David Makofski og nokre som arbeidde for å berga tyske jødiske ungdomar.  Måten dei gjorde det på, var å få dei inn som lærlingar i diverse yrke. Staten sitt krav var at det måtte vera lærlingeplassar som «ingen frå England» kunne fylla, og at det vart betalt 100 pund (iii) for kvar lærling dei «importerte».

Trass vanskane med å skaffa nok pengar og lærlingeplassar, greidde David Makofski og medarbeidarane hans å berga over 200 jødiske ungdomar i 1938-39. Mest støtte fekk dei frå jødar og kvekarar, står det i avisa. 

Ein ung mann kom til England nett etter Krystallnatta. (iv) Den natta vart minst 91 jødar drepne, og butikkar og andre jødiske eigedomar - inkludert 267 synagogar, vart raserte. Ikkje lenge etter vart det slutt på all lovleg utreise for jødar. 

Etter det «The Terlegraph» skriv, vart mange av desse ungdomane verande i England etter krigen, og var kanskje dei einaste i familiane sine som overlevde. Ein del gjekk inn i aktiv teneste som soldatar eller i det sivile hjelpeapparatet. Nokre vart fengsla av styresmaktene og sende til Canada saman med tyskarar som kunne mistenkjast for å vera spionar! The Telegraph skriv at det tok ei veke før Canada innsåg at dei måtte skilja dei internerte jødane frå nazistane!

«I slikt vær, da får du bønner, Gud!» (v)

Som me veit, søkjer folk til Gud i krisesituasjonar, enten det er naturkatastrofar eller menneskeskapte ulukker. Aktiviteten og talet på medlemmer i synagogen i Exeter auka derfor sterkt under krigen.  Mange flytta hit som soldatar eller som sivilt personell. To jødiske kapellanar i forsvaret (vi) leidde samlingar i synagogen, står det i boka. Der var samling kvar sabbat, men og samlingar der dei til dømes bad for soldatane, og for RAF sitt personale som var stasjonert i området.

Slik ser det ut i dag

Fangeleiren i Nissen Creek

Pinhoe, her eg sit og skriv, var ein småby litt utanfor Exeter den gongen. (vii) Frå glaset ser eg mot jernbanestasjonen. I det området som før verdskrigen var jordbruksland, vart det lagt ein leir for flyvåpenet (RAF). Etter som krigen utvikla seg, vart leiren omorganisert for å ta seg av mindre farlege tyske krigsfangar. Namnet vart «Leir nr. 276, Nissen (viii) Creek», Pinhoe. Han låg på sletta mellom jernbanelinja og elva.

Pinho Brook gav navn til byen

I dag er ein del av området disponert av sjukehuset og helsestasjonen i bydelen, og parkeringsplassen til jernbana. Lenger bak ligg eit område med leikeapparat, og ei stor slette til ballspel. Leikeapparata er mykje brukt, men på den store grassletta ser eg berre folk som luftar hundane sine.

Elva Pinho Brook, som gav bydelen namnet, går langs heile dette området. På begge sider av elva er frodig skog, men ingen stad finst informasjon om kva som var her under krigen. 

Ein eldre mann som sat på gjerdet ved Pinhoe Brook, hadde flytta hit på 1970-talet. Han hadde aldri høyrt at det hadde vore nokon fangeleir her. Det same seier andre eg har snakka med. 

Det eg veit, er henta frå boka til Helen Fry. Ho skriv at England trong tolkar i arbeidet med internerte krigsfangar. Ein av desse var Adolf Kessler, (ix) ein tysk-jødisk ungdom som kom nett før krigen. Han tenestegjorde i Englands «Pionerkorps», står det.

Exeters mest berømte jøde?

Den mest berømte jøden knytt til synagogen i Exeter, er truleg Herschel Smith. Faren, Nat, var ein av dei første i denne familien som flytte til Exeter då krigen kom. (x). Han var gift med ei ikkje-jøde, Florence, frå Plymouth. Dei fekk berre eitt barn, Herschel (1925-2001).

Hersachel gjekk på skule her og i Plymouth. Han studerte seinare ved forskjellege universitet i England og Amerika før han vart forskar ved universitet i Oxford, og underviste i organisk kjemi på universitetet i Manchester. 

Gjennom si forsking fann han eit stoff som påverka kvinner  sin menstruasjonssyklus, og slik kunne hindra at dei vart gravide. Med denne kunnskapen fekk han patentert «ein antikonseptiv tablett», det som i dag heiter «P-pille». Han «revolusjonerte på den måten kvinners liv», skriv Helen Fry i boka si. (xi)
----

Ei retting til slutt: Pinhoe og Exeter ligg ikkje i Sør-Aust-England som eg skreiv tidlegare, men høyrer til Sør-Vest-England.
(i) Det var han som leidde «Nansenhjelpa» i Noreg. Derav namnet.
(ii) Dato 05.08.23, side 34 – 39 (minus ei side med reklame).
(iii) Under visse vilkår kunne staten setja ned denne summen til 50 pund. The Telegraph skriv at 100 pund då tilsvarar 5 700 av dagens pund. Det vil seia rundt rekna 90 000 kroner ut frå kursen i dag.
(iv) 29.11.1938.
(v) Sitat frå Henrik Wergelands dikt «Julaften».
(vi) Dei var Rev. Michael Adler og Rev. J. Weintrobe.
(vii) No er Pinhoe ein bydel i Exeter.
(viii) Eg ser det og er skrive som Nissan Creek.
(ix) Det har ikkje informasjon om han var ein av dei som David Makovski fekk hit, men etter alderen kan han ha vore det.
(x) Fleire av dei vart vidt kjende i England, kanskje særleg for deltaking i første og andre verdenskrig. Morris Smith til dømes tenestegjorde i «the Jewish Battalion of the Royal Fusilers in Palestine».    
(xi) Frå boka «THE JEWS OF EXETER», av Helen Fry, (Eige forlag 2013),  s. 96: «He had patented the contraconceptive pill and has thus revolutionized the lives of woman». I teksten mi eiga omsetjing av deler av denne teksten. Meir informasjon finst i t.d.  https://en.wikipedia.org/wiki/Herchel_Smith

------------ 

Det er ikkje lov å bruka bilete eller tekst frå denne bloggen uten skriftleg løyve frå meg.

Ny start for jødar i England

Oliver Cromwell fekk i 1656 vedteke ein lov som tillet jødar å bu i England att. Trass dette gjekk det om lag 400 år frå utvisinga, til jødar på nytt slo seg til på engelsk jord. 

Etter nesten 400 år spride jødisk kultur på nytt i landet

I 1714 fekk England og Irland den første kongen av tysk slekt (i). Som det hadde kome franske jødar med William Erobraren frå Normandie, kom det no tyske jødar. I Exeter veit ein det var ein italiensk jøde i 1720. Han averterte at han kom frå Padua i Italia, og underviste i hebraisk, italiensk, spansk og portugi-sisk. 14 år seinare kom snusfabrikanten Gabriel Treves, også han sefardisk jøde frå Italia. I tillegg må det ha vore askenasiske jødar frå Aust-Europa og Tyskland  her, for i 1757 søkte jødar om å få leiga (ii) eit område for å gravleggja deira medlemmer som døydde her. 

I 1763 vart det søkt om tomt for å byggja synagoge. Bygget vart innvidd 10. august året etter. Dette er den nest eldste synagogen i England utanfor London. Eit brev i historisk arkiv fortel at under innviinga bar dei Torarullen 10 gonger rundt plattforma midt i synagogen, og dei song nasjonalsongen.
Talet på jødar i byen varierte mykje, og frå 1889 var det slutt på faste samlingar i synagogen i seks år. Men Charles Samuels starta aktiviteten opp att,  og han var leiar til han døydde i 1944. Synagogen var då skadd under blitzkrigen, men er no fullt restaurert.

På internett kan ein lesa at synagogen tilhøyrer den askenasiske retninga, men slik er det ikkje. Både sefardiske og askenasiske retningar har vore leiande i periodar, men i dag er synagogen frittståande og tek imot alle dei forskjellege jødiske retningane.

Broskyre, med måleri av J. White ca 1900, ynskjer deg velkomen

Dei brukar reform-jødiske eller liberal-jødiske liturgiske bøker alt etter kven som leier den enkelte samlinga. Då eg var der, var det nokre eldre kvinner som stod for det som føregjekk. Me brukte då dei liberal-jødiske liturgibøkene.

Ved spesielle anledningar kan samlingane verta organiserte i ortodoks stil. Då er kvinnene sin plass på galleriet, vart det sagt.

Arkitektur og tryggleik

Synagogen ligg nokså gøymt til eit stykke opp frå elva. Bygningen skal vera typisk frå 1700-talet med plass til menn nede og galleri til kvinner oppe. Hovudsalen er utan vindauge av sikkerheitesmessige grunnar, vart det sagt. Men ut mot gata er det glas. Gjennom eit av dei kasta ein mann inn ei heimelaga brannbombe i 2018. Det vart ikkje gjort store skadar på bygningen, men sjølv fekk mannen så store brannskadar at han vart teken med ein gong. Han vart dømt til opphald på psykiatrisk sjukehus og kan ikkje sleppast fri utan retten si godkjenning.

Bygget har vorte restaurert og modernisert med oppvarming m.m. fleire gonger, sist til 250-årsjubileet i 2013.

Familiær krangel til spott og spe

Ein av dei første jødane ein har dokumentasjon på i Exeter, er snusfabrikanten (iii) Gabriel Treves frå Italia. Etter nokre år inviterte han nevøen sin, Joseph Ottolenghe, til England. Joseph var kosher-slaktar, men onkelen hadde invitert han av andre grunnar. Joseph skulle gifta seg med dotter til Gabriel, og var lova å overta forretniga til Gabriel med tida. Problema som oppstod dei i mellom, finst dokumentert i offentlege skriv, og gjev godt innsyn i jødisk liv her rundt 1730.

Overraskinga må ha vore stor då Joseph kom til London og fekk vita at ho han var trulova med, alt var gift! Gabriel hadde prøvt å få den jødiske domstolen til å oppløysa giftarmålet. Han grunngav det med at svigersonen hadde brote sabbaten! Svigersonen hadde kjøpt snus på den einaste dagen i veka det etter jødisk lov var forbode! (Kven som hadde selt snusen den sabbaten, står det ingen ting om.) Men rabbinarane gav ikkje Gabriel medhald. Ekteskapet til dottera var lovleg etter deira syn.

Denne boka har mykje god informasjon...

Gabriel ville så tvinga Joseph til å gifta seg med dottera i kyrkja. Med det kunne dei sleppa unna jødisk lov. Men den framtidige svigersonen nekta. (Kva dottera tenkte, fortel boka ingen ting om, men faren trua med å gjera henne arvelaus!) 

Betre var det ikkje då Joseph konverterte til kristendommen. Onkelen fekk han då fengsla fordi han sa at han ikkje hadde betalt for reisa til England, og for klede, hus og mat. Dermed fekk Josef gratis opphald i det offentlege fengselet i Exeter!

Men ikkje-jødar som støtta den nyomvende, avla eid på at han ikkje var noko bedragar. Han var ærleg og lovlydig! I 1735 var det derfor dei «Gentiles» (iv) som gjorde at Gabriel tapte også denne saka.

Sjølv grunngjev Joseph omvendinga med at han, for å læra seg språket i dette nye landet, las Det nye testamentet. Det han fann der, overtydde han. Biskopen i Exeter konfirmerte han, og «kort tid etter fekk eg det velsigna sakramentet frå Herrens nattverdsmåltid, og eg held fast ved dette.» (v).

Han seier elles i forsvarsskrivet sitt (vi), at det var nok askenasiske jødar i byen til at han kunne leva av yrket som kosherslaktar. Pengemangel var derfor ikkje motiv for overgangen.

Elles var ikkje forretningsdrift hans største interesse, for  han «føretrekte å bruka tida på å lesa og studera». (vii)

Og…?

Kva som skjedde med Gabriel og dottera, mannen hennar og dei andre personane i dette «tablået», veit eg ingen ting om. 

Joseph derimot emigrerte til Sør-Carolina og livberga seg der som lærar og preikar.
-----------------
(i) Georg I frå Brunswick-Lüneberg, Hanover.
(ii) I den perioden hadde ikkje jødar lov å  eiga jord i England, så dei måtte «leiga» ved hjelp av ein ikkje-jøde.
(iii) Me veit at då tobakken vart introdusert i Europa, var det vanleg å «snusa» tobakken gjennom nasa. Derav namnet. I dag vert det skilt mellom den snusen som vert lagt under overleppa, og den som vert «snusa» gjennom nasa. Den siste er i dag mest kjend som «snuff», - det engelske namnet på snus.
(iv) Dette er ordet som vart brukt etter det som står i boka. Våre norske Biblar brukar ordet «hedning».
(v) Frå side 25 i boka om jødane i Exeter, omsett til norsk av meg her.
(vi) «A Vindication» var namnet på det offentlege forsvarsskrivet Joseph Ottolenghe skreiv for å forklara si side av saka.
(vii) Nedst på side 24 i boka eg refererer til.

Merknad: Mykje av dette stoffet er å finna i "THE JEWS OF EXETER. An illustrated history", av Helen Fry, utg. av Helen Fry 2013. ISBN 978 0 85704 198 2
 

---------------

Det er ikkje lov å bruka bilete eller tekst frå denne bloggen uten skriftleg løyve frå meg.

Minne frå tida under Roma

Romersk koloni og dansk vikingsrike

Romerske soldatar kom og la Sør-England under Roma. Rundt «Isca Dumnoniorum», bygde dei det som i dag vert kalla «den romerske bymuren i Exeter». Dei hadde leiren sin her på «Stranda ved Dumnonii». Framleis i dag har byen namn etter elva som engelskmennene kallar Ex, og som er stor nok til at båtar kan sigla opp hit frå Kanalen.

Danske vikingar kom same vegen, og slaget ved Pinhoe – her eg i dag sit og skriv, stod mellom danske vikingar og lokale innbyggjarar i Devon og Somerset. Danskane fekk så godt fotfeste i Exeter at framleis er her eit hus med namnet «Gildehall» i gamlebyen. 

Til og med jødane si soge i dette landet, har tilknytning til vikingar. Er ikkje det rart? Det får vera emnet mitt i dag…

Normanniske jødar på engelsk jord?

Frå Exmouth kom både romarane og vikingane innover

Same året som vår Harald Sigurdsson fall i slaget ved Stamford Bridge, (i) Yorkshire, kom ein etterkomar av Gange-Rolf (ii) for å ta makta i England. Til vanleg vart han kalla Villiam Erobraren, eller William I. Vonde tunger kalla han derimot «Villiam Bastarden», sidan han var eit uekte barn til jarlen av Normandie.

Det eg vil hugsa han for her, er at han tok med seg jødar til England. Kongen gav dei både inngang i riket, og oppgåver å arbeida på.
I byen Exeter veit ein at det var ei jødisk forsamling i 1181. Då laga dei sin eigen gravplass. Truleg hadde dei og synagoge på det tidspunktet. 

Gravplassen er til vanleg stengt

Som alle jødane i England, vart dei i Exeter og rekna som «kongens eigedom». Det gav dei eit visst vern mot fiendar, inkludert geistlege autoritetar, men påla dei samstundes å betala store summar når kongen trong pengar til krig og anna. Dei hadde ikkje lov å eiga jord, og einaste lovlege aktiviteten deira var utlån av pengar.

Tilhøvet mellom jødar og kristne i Exeter ser og ut til å ha fungert bra lenge. Gamle dokument viser at jødar her fekk lov å avleggja eid med handa på Torarullen, medan dei kristne la handa på Bibelen. Dei fekk og ha sin eigen «Beth Din-domstol» som tok seg av jødiske spørsmål.

Men det var jødar som hadde jord. Det var eigedomar dei overtok frå lånarar som ikkje greidde å betala skulda si.

Kongen med Løvehjarta

Henrik II, Hertug av Normandie, skulle arva den engelske kruna, men døydde medan faren framleis levde. Dermed fekk broren, Rikard Løvehjarta, plassen. Då han overtok, hadde det vore drap av jødar fleire stader i England. Den verste var massakren i York i 1190 då alle jødane der – om lag 150, vart drepne. Samstundes vart og dokumentasjon på utlån og eigedomar øydelagt, noko som førde til eit stort økonomisk tap for kongen.

Richard var ein ivrig krigar slik tilnamnet indikerer. Han drog på korstog til Jerusalem då det kristne riket der hadde gått under. Han dreiv krig på andre sidan av Kanalen, og England måtte betala løysepengar då han vart fanga av Prins Leopold av Austerrike. Den tyngste økonomiske børa fall naturleg nok på jødane. 

For å sikra dokumentasjonen på det jødane dreiv med, innførde kongen derfor eit system med «arker» som vart plassert rundt om i landet. Desse «arkene», eller «skattkistene» om du vil, skulle ta vare på alle dokument knytte til jødiske forretnings-aktivitetar. Kvar kiste hadde tre låsar, og det vart oppnemnt to jødar og to kristne som hadde personleg ansvar for arka. Ho kunne berre opnast når alle fire var til stades, og ingen ting kunne fjernast. Dermed fekk kongen – og dei som  dag studerer gamle dokument, - all den dokumentasjonen dei kunne ynskja seg.

Elva Ex i dag, litt overfor "Isca Dumnoniorum"

Til dømes når ein jøde døydde – eller gjekk over til kristendommen, gjekk eigedomen og skuldbreva hans over til kongen. Av renteinntektene skulle kongen ha ein tredjedel.

Tunge åk og dårleg inntening

Henrik III kom til makta i 1216. Han hadde økonomiske problem heilt frå starten. I 1231 gav han bror sin Exeter og borga her i byen, men han beheld jødane som sin eigedom. Ti år etterpå, kalla han inn til eit «Jødisk parlament» og påla jødane å betala 20 000 mark innan eitt år. Summen var enorm, og då det straks etter kom nye skattar, greidde ikkje jødane å skaffa det han krov frå dei.

Då han i 1251 ikkje kunne pressa meir pengar ut av jødane, selde han alle jødane i heile landet til bror sin, Jarlen av Cornwall. Prisen var 5 000 mark!

No gjekk det nedover både med inntektene og velværet til dei engelske jødane. I 1284 vedtok erkebiskopen av Canterbury at alle synagogane i London skulle øydeleggjast. Synoden av Exeter vedtok liknande «vern» mot jødane «sin vondskap». 

Frå før av hadde jødane i England vore pålagde å ha to kvite tøystykke sydd på yttertøyet. Dei skulle minna om lovtavlene i Mosebøkene. No kom endå strengare pålegg, mellom anna at dei måtte betala skatt til kyrkja.

Den 9. i månaden Av (iii)

På denne datoen, eller 18. juli 1290 på den engelske kalendaren, vart alle jødar utviste frå England. Dei fekk tida fram til Allehelgensdag til å forlata landet.

Rundt 16 500 jødar forlet England då. Dei hadde berre lov å ta med seg «lausøyre», - det vil seia det dei kunne frakta med på reisa. Dei fleste rømde til Frankrike (iv). Nokre til Flandern. 

Alle «arkene» med jødiske dokument vart no opna. Verdiane, det vil seia uteståande krav, eigedomar og alt anna, tilfall kongen.
350 år seinare fekk jødar først lov å koma tilbake.
--------------
(i) 1066.
(ii) Det seier Snorre. Lyg han,  så lyg eg!
(iii) Sjå det eg skreiv om i forrige blogg.
(iv) Frankrike utviste jødane i 1306.

-----------------------------------------

Det er ikkje lov å bruka bilete eller tekst frå denne bloggen uten skriftleg løyve frå meg.