Gratulera med 75-årsjubileum, Israel!

75 år har gått sidan den dagen i 1948 då Israel vart «fødd på nytt» etter å ha vore borte frå kartet i 2000 år. Eit Guds under både åndeleg og politisk. 

Denne dagen, «Yom Ha'atzmaut» eller «Fridomsdagen», er den 5. Iyar på den jødiske kalendaren. Det var den 15. mai 1948 på «vår» kalendar, men dagen flyttar seg frå år til år for oss.

Ved minnesmerket over israelske soldatar som inntok Eilat

Deira døger er og ulikt vårt. Deira startar når dei første stjernene viser seg, og varer i 24 timar. Nasjonaldagen i år starta derfor på kvelden den 25. april, og varde ut ettermiddagen den 26. 

Det er sagt at Israel vart oppretta «på grunn av Holocaust», men det er nok rettare det som kom på ILTV frå Jerusalem i år: «Israel vart oppretta på tross av Holocaust!» Tenkt kor mykje betre start landet hadde fått om dei 6 000 000 drepne jødane hadde levt og teke del i det som hende i 1948! Tenk på dei økonomiske og intelektuelle ressursane som Holocaust øydela, og kor mykje sterkare landet kunne ha vore i kampane som fylgde frigjeringa!

På det verst tenkelege tidspunktet

Ben Gurion og dei som var samla i Tel Aviv den dagen, kva tenkte dei? Kvifor gjekk dei mot alle råd og spådomar og gjorde det dei gjorde? Dei sat der uten å ha  garantiar om støtte frå venner og allierte. Rundt dei låg mektige hærar klare til å «eta» opp landet. Var det trua til JHVH - Israels Gud - dei bygde på?

Landet hadde ikkje organisert forsvar, berre små militsgrupper. Det vesle militære utstyret dei hadde, som Davidkaen, var mykje improvisert «over natta». Det er i alle fall inntrykket eg har…

Eg trur opphavet til sigeren dei vann den gongen, og det som gjer at landet eksisterer endå, er Adonai Elohei-Tzvaot – «Herren hærskarenes Gud» (som den gamle Bibelen sa). Han lova å føra dei heim og gjeva dei landet tilbake, og Han heldt det han lovar. 

Bilete frå Ben Gurions heim som viser reisa gjennom øydemarka.

Nedrivne byar skulle byggjast opp att. På nytt skulle gamle og unge jødar fylla landet og vera lukkelege der. Til og med om den såkalla «Vestbredden» sa Gud at jødane ein dag skulle driva jordbruk og dyrkja vindruer! Der er meir «land å innta»!

Største underet i verda på 2000 år

Utviklinga frå 1948 til i dag kan berre forklarast ut frå profetien over «dei daude beina i dalen» (Esekiel 37). Då tenkjer eg ikkje berre på at dei vart «ein «umåteleg stor hær», men på alle andre samfunns-område der landet i dag er eit førebilete for andre. Økonomisk og industrielt, eller omskaping av uproduktiv øydemark til blomstrande hagar og veldrive landbruk.

Ein festdag med mørke skuggar

Trass alt det gode som har hendt desse 75 åra, er Israel i dag inne i ei av dei verste krisene landet har opplevt. «Situasjonen er meir kritisk no enn då Yom Kippurkrigen starta», vart det var sagt frå Israel. Når styresmaktene må be «protestantane» om å respektera minneseremoniar for falne og terroroffer, er det lett å sjå at noko er riv ruskande gale. Kvar vart det av ånda som skapte kibbutsrørsla, eller til dei som starta i sanddynene og bygde Tel Aviv? 

Me veit alle at den som står utanfor ei konflikt, alltid har «den perfekte løysinga». Det er det som fyller media no. Også jødar i USA og andre stader «veit» kva som skal gjerast for å skapa fred og harmoni i Israel, og kjem med kritikk og «gode råd» til Israels lovleg valde regjering.

 Ben Gurion og kona sine graver har utsyn over landet dei elska..

Eg, som temmeleg uvitande ikkje-jøde, har lese heile Esekielteksten og sit att med dette verset: «Tal difor profetord og sei til dei: Så seier Herren Gud: Sjå, mitt folk, eg opnar gravene dykkar og lèt dykk stiga opp or grav. Så fører eg dykk til Israels-landet». (Esek. 37:12).

Dei døde beina låg spreidde utover i dalen, så det kan ikkje vera dei Gud – Adonai - meinte då han snakka om dei i «gravene». Kven var det Han tenkte på? 

Me seier på norsk at ein kan «grava seg ned» i arbeid og anna så ein misser synet for viktigare ting i livet. Kan det vera tanken at jødane som i dag er spreidde ut over i verda, er så nedgravne i arbeid og nærmiljø at dei ikkje høyrer korleis Gud – Adonai Elohim – kallar dei heim?

Eller er det dei i Israel i dag som har grave «skyttargraver» der dei sit og «skyt på kvarandre»? Ikkje med kuler og krutt, men med ord, mistenkeleg-gjering og negative medieoppslag? 

Ikkje veit eg kva Han meinte, men noko var det….

Om du er jøde som les det eg skriv: Tilgjev meg! Eg burde kanskje ha tagt still, men det gjorde dei fleste både før og under andre verdskrig. Det vart ei ulukke både for jødane og oss andre.

Men du skal vita at eg ynskjer deg som jøde – og alle andre jødar - alt godt.  Om ikkje lenge, seier Skriftene, kjem eit nytt rike med ein Davids etterkomar som evig konge, Jerusalem som hovudstad og tusen år med fred. Det er der Israel er i dag.

At Israel har overlevt i 75 år, er beviset på at også resten av Guds Ord vil verta oppfylt!

............ 

Bibelsitatet er frå Norsk Bibel, nynorsk utgåve.    Bileta har eg teke sjølv.

------------ 

Det ulovleg å bruka tekst eller bilete frå denne bloggen uten skriftleg løyve frå meg.
 

Yom HaZikaron laShoah ve-laG'vurah

Alt i 1949 vart det i Israel innstifta ein minnedag med det namnet som står over desse linjene. Det betyr «Minnedag for holocaust og heroisme». Tanken var då å markera både holocaust og motstanden jødane hadde gjort mot nazistane.  I 1951 fastsette så Knesset ved lov ein offisiell minnedag som utanfor Israel vert kalla «Yom HaShoah», og som vert markert den 27. Nissan på den jødiske kalendaren. Det er på vår kalendar i april eller mai.

Midt i storpolitiske og internasjonale forhandlingar inntok Tyskland overraskande delar av Polen 17. september 1939. Litt seinare gjekk russarane inn i same landet frå sin kant, og landet vart delt i to.

Warzawa-gettoen

Frå første dag forfylgde nazistane jødar, og etter kvart samla dei alle jødane i eitt avgrensa omåde. Warzawa-gettoen vart dermed ein realitet frå 1941. Den hadde ein tre meter høg mur rundt eit stort område av Warzawa, og portar der tyske vakter kontrollerte alt og alle som skulle ut og inn. Totalt var over 450 000 jødar samla der (i), og mangel på mat og medisinar m.m. skapte store lidingar. 

Deportasjon og vald gjorde at berre rundt 37 000 kom til å overleva krigen.(ii) Talet på dei som døydde av svolt, sjukdom og under øydelegginga av gettoen, har eg ikkje funne.

Eg hugsar eg for mange år sidan las ei bok om dette opprøret. Der stod kor splitta jødane var midt i all forfylginga. Nokre ville ta til våpen, medan andre prøvde å hindra alt som dei trudde kunne gjera tilhøva verre. Dei fleste vona, som jødane i vårt eige land, at krigen ikkje ville vara lenge, og at dei kunne gå tilbake til det livet dei hadde hatt før krigen. 

Opprørarane skaffa seg våpen frå forskjellege undergrunnsrørsler, utnytta kloakksystemet og «bunkersar» der dei gøymde seg og våpna sine. Forsvarsposisjonane deira var ofte på hustaka.

Faksimile av oppslaget i "Dagen".

«80 år siden opprøret i Warzawa-gettoen»

Under denne overskrifta i «Dagen» 19.04.23, hadde Marian Eigeles ein atikkel om det som hende der. Ho skriv at gettoen berre var meint som ein mellomstasjon før vidaresending til «Treblinka» og andre leirar.

Det var ungdomane som starta opprøret. Mange tilhøyrde alt «ZOB», ein jødisk motstands-organisasjon. Saman med dei kom kommunistar og ungdomar frå «Bund», ein ikkje-sionistisk-sosialistisk organisasjon. Seinare kom og den høgreorienterte organisasjonen «ZZB» med.

Mordechai Anielewic var den som leidde dette første vepna opprøret jødar gjorde mot nazistane under andre verdenskrig. Dei kom for alvor til syne då tyskarane 18. januar 1943 ville gjennomføra ein stor deportasjon til utryddingsleiren «Treblinka». Den deportasjonen greidde opprørarane å hindra.
Som svar gjekk 2 000 tyske soldatar med tanks og panser-køyretøy til angrep på gettoen den 19. april 1943. Motstandarane var 8-900 jødar med granatar, molotowkoktail og andre lettare våpen på hustak og frå høge bygningar.

Dei trange gatene gav ikkje plass til tanks, så øydelegging av bygningar ved brann og sprenging, var løysinga tyskarane valde.

Krigshandlingane varde ein månad. Då var Mordechai og dei fleste av forsvarane drepne. Dei som overlevde, rømde gjennom kloakksystemet så vidt eg hugsar, og slutta seg til den polske undergrunnsrørsla. Dei tyskarane tok til fange, vart sende til «Treblinka» eller drepne på andre måtar. 

I Israel vart det i 1943 grunnlagt ein kibbutz kalla «Yad Mordechai» til minne om leiaren for gettoopprøret, og i 1949 ein annan kibbutz dei kalla «Lohamei Hagetaot».

Presidentmøte ved minnesmerket over opprøret 2023

Tysklands president Frank-Walter Steinmeier, Polens president Andrzej Duda og Israels president Isaac Herzog var på minnedagen i år samla ved monumentet over opprøret i Warzawagettoen. Den tyske presidenten bad på sitt lands vegne, om tilgjeving for det vonde som skjedd her under krigen, og alle tre uttrykte inderlege ynskje om at slike overgrep aldri meir må skje. (iii)

Skjermbilde frå internett (v)

Kibbutsen «Yad Mordechai» vart øydelagt av Egypt i 1948

På same måte som jødane i Warzawa-kibbutsen opplevde krig og død, opplevde «Yad Mordechai» det i 1948. Kibbutsen, som ligg langt sør i Israel, vart angripen før det gjenfødde Israel var ei veke gammalt. Egypt gjekk til angrep med 10 000 soldatar. Ved sida av innbyggjarane i «Yad Mordechai», var der 20 soldatar frå «Haganah». (iv). Kibbutsen held stand til 23. Mai. Då tok egyptarane i bruk artilleri og skapte store øydelggingar. Dei som overlevde angrepet, rømde.

Kva kan me – både jødar og ikkje-jødar, læra av dette?

Eg trur svaret står i profeten Esekiel sitt 37. kapittel. Der får profeten sjå ein dal full av døde bein, og på Guds (JHVH’s) ordre profeterer han over beina:

«Eg tala profetord, som han hadde bode meg. Då kom det ånd i dei, så dei vart levande. Dei reiste seg opp og stod på føtene. Det var ein umåteleg stor hær.
11 Så sa han til meg: Menneske, desse knoklane er heile Israelsfolket. Høyr kva dei seier: «Våre knoklar har tørka inn, vår von er knust. Det er ute med oss!» 12 Tal difor profetord og sei til dei: Så seier Herren Gud: Sjå, mitt folk, eg opnar gravene dykkar og lèt dykk stiga opp or grav. Så fører eg dykk til Israels-landet.
13 Mitt folk, de skal kjenna at eg er Herren når eg opnar gravene dykkar og lèt dykk stiga opp or grav! 14 Eg gjev dykk mi ånd, så de blir levande, og lèt dykk finna kvile i dykkar eige land. Då skal de kjenna at eg, Herren, har tala og sett det i verk, seier Herren.» (Esek 37:10-14)

At Israel, som stod utan ein hær i 1948 då arabarstatane gjekk til angrep, i dag har ein av dei mest avanserte hærane i verda, kunne berre skje med Guds /JHVH’s hjelp. Og, likeså lite som Noreg og andre lands hærar vart sette inn for å berga jødane i 1939-45, like lite trur eg dei vil gjera det neste gong noko liknande skjer! 

På dagar som denne når me minnest det som var, må me ikkje gløyma å sjå framover og spørja: Har verda endra seg så mykje at utsagnet «Dette skal aldri skje igjen», er truverdig? Faktum er at berre ein einaste hær i verda vil gå inn for å forsvara jødar: Den israelske. Det vi ser rundt oss, er aukande antisemittisme og vald mot jødar slik starta det i mellomkrigstida.

Gud /JHVH seier over førti gonger i GT/Tanakh, at jødane må venda tilbake til det landet som er hans, - eit land han gav dei for all tid.

Jesaia, den største og mest siterte profeten (i NT), skriv: «….dei som Herren har fria ut, skal venda attende. Dei kjem til Sion med jubel, med evig glede om si panne. Fryd og glede grip dei, sorg og sukk må flykta». (Jes 35:10).

Kan me seia noko anna enn «Amen» til det?

------------
(i) Det utgjorde om lag 1/3 av folketalet i byen på den tida.
(ii) https://no.wikipedia.org/wiki/Warszawagettoen (Teke ned 20.04.23.)
(iii) https://www.jpost.com/diaspora/article-739648 (Teke ned 20.04.23.)
(iv) «Hagannah» var den sionistiske halsmilitære gruppa som kjempa mot britane, og som vart grunnstammen i det israelske forsvaret då staten vart oppretta 14. mai 1948.                                                                                                                               (v) https://en.wikipedia.org/wiki/Yad Mordechai (Teke ned 21.04.23)

Som vanleg er bibelsitata frå Norsk Bibel, nynorsk utgåve.

-----------------
Det er ikkje lov å bruka bilete eller tekst frå denne bloggen utan skriftleg løyve frå meg.

 

 HaShoah

Ordet «Shoah» betyr på hebraisk øydelegging, ulukke eller katastrofe. Med den bestemte artikkelen «Ha» framfor, står ordet for det me kallar «Holocaust». Det du no les i bloggen min, skriv eg nett før den jødiske «Yom HaShoah» - «Holocaustdagen» 2023. Den startar 17. april når første stjernene kjem fram, og varer eitt døger. Fell dagen på ein sabbat, vert han flytt ein dag. På jødisk kalendar er datoen  27. Nissan år 5783.

Yom HaZikaron laShoah ve-laG'vurah

Alt i 1949 var det laga ein minnedag dei kalla med det namnet som står over desse linjene. Det betyr «Minnedag for holocaust og heroisme». Tanken var då å markera både holocaust og mostanden jødane hadde gjort.  I 1951 fastsette så Knesset ved lov ein offisiell minnedag som utanfor Israel vert kalla «Yom HaShoah», og som vert markert på 27. Nissan. Det vert på vår kalendar april eller mai.(i)

Først 54 år seinare vedtok FN ein internasjonal minnedag for nazistane sine ugjerningar i Auscwitz. Dei valde å bruka ein annan dato enn dagen jødane hadde bestemt, og valde datoen då russiske soldatar frigjorde Auschwitz. Det skjedde 27. januar 1945.(ii) Ei grunngjeving for at dei valde ein annan dato enn Israel, kan vera at det ikkje berre var jødar som vart drepne i leirane, men og sigøynarar, politiske fangar, krigsfangar m.fl.

«Siste reis for Harry og Ruth»

Faksimile frå tittelsida.

Hin dagen fekk eg eit nummer av «Dag og Tid» med ein artikkel som abonnenten trudde interesserte meg! Artikkelen, skrive av Håvard Rem, var informativ og velskriven. Bakgrunnen for artikkelen var åttiårsmarkeringa av norske jødar som vart sende til Tyskland med MS «Gotenland». Ei markering av arrestasjonane i Trondheim (på jødane sin gravplass) skreiv eg om i ein tidlegare blogg. Markeringa «Dag og Tid» fokuserte på, er då jødane frå Trondheim saman med ein del andre, vart sende frå Vippetangen i Oslo.

MS «Gotenland»

Til no har eg trutt at MS «Gotenland» var tysk, men det var feil. Båten vart bygd for den norske reiaren Klaveness, og vart rekvirert av tyskarane som troppetransportskip. Båten fekk mange namn før han gjekk til opphogging i Shanghai. Då heitte han MS «Esperanza», - fritt omsett: «Håpet». 

«MS «Gotenland»-deportasjonen liknar eit oppsamlingsheat»

Illustrasjonen til artikkelen.

Slik formulerer Rem det han skriv om den turen båten hadde med dei som ikkje hadde kome fram til MS «Donau» drog frå Oslo 26. november 1942. Då var 532 norsk jødar om bord. MS «Gotenland» la frå kai på morgonen 24. februar 1943 med 158 norske jødar. I mellomtida hadde det tyske skipet MS «Monte Rosa» teke med seg 21 jødar 19. november 1942, og ei veke seinare 26 jødiske menn i lag med diverse politiske fangar. Med dette «opsamlingsheateet» vart 736 norsk jødar sende til dødsleirane.(iii)

Harry og Ruth

For å gjeva dei deporterte «ansikt», fokuserer artikkelen på Rebekka Sakolsky og dotter hennar, Ruth på tre år. Dei hadde vorte henta frå Tromsø. I same lasterommet var Eva Shortland og yngstemann om bord, Harry, som kom frå Harstad. Harry var berre 18 månader. Borna var syskenborn, og på Jødisk Museum i Oslo kan ein få sjå ting som er knytte til desse to – og frå mange andre som vart sende i døden dei dagane i 1942 - 43. 

Eit augnevitne

Ein av dei som var om bord den tragiske februardagen i 1943, var den jødiske dokteren Leo Eitinger frå Bodø. Som ein av dei få overlevande, kom han tilbake til Noreg og vitna i Salten forhørsrett i Bodø. Det han sa, står i boka «Øyenvitner. Rapport etter norske jøders hjemkomst frå konsentrasjonleirene».(iv) Eitinger fortel at dei to svigerinnene med borna vart sende rett i dødskammera då dei kom til Auschwitz. Berre nokre få unge jenter vart førde bort til ein annan plass. Kva som hende med dei, veit han ikkje, men i november 1944 vart det opplyst at det ikkje fanst levande norske kvinner i leirane.

Eg vil gjeva bladet og Håvard Rem ros for den plassen dei gav denne markeringa. Takk skal de ha!

Må me aldri gløyma den uretten og dei overgrepa som nazistane og deira medhjelparar gjorde både i Auschwitz og her i vårt eige land. 

------------------ 

(i) Yom HaShoah - Wikipedia                                                                                                                        (ii) Den internasjonale holocaustdagen – Wikipedia                                                                                      (iii) Denne informasjonen har eg teke frå forskjellege stader på internett om jødetransportane.                  (iv) Dinamo Forlag, Oslo 2012.

--------------------------- 

Det er ikkje lov å bruka bilete elles tekst frå denne bloggen uten skriftleg løyve frå meg.

 Israel i krise!

Israel har siste tida likna eit opprørt hav!

I år er det slik at jødisk Pesach og kristen påske er på same tid. Dei starta den 15. nisan som tilsvarar 5. april på vår kalender. Første kvelden, onsdag, hadde dei sitt rituelle måltid Seder med spesiell mat og minne-samtalar om utgangen frå Egypt.

Namnet Pesach, som er opphavet til vårt ord «påske», har opphav i Genesis (2. Mos) 12, 7 og 12-13. Det var då dødsengelen gjekk gjennom Egypt og slo i hel alt førstefødt av folk og dyr som ikkje var innanfor blodmerkte dørar.

Dette var den viktigaste av dei høgtidene Adonai (Gud) påla folket sitt, og er det også i dag. Sjølv om ein finn mange som ikkje tek si tru alvorleg, trur eg dei aller fleste jødar har ei eller anna form for markering, i alle fall i familien.

Påskeferie i Knesset.

Før Pesach starta, la Knesset ned aktiviteten for ein månad. Det stogga dei iltre protestane Israel har vore plaga av siste månadane. Netanyahu la lovforlaget om høgsterett «på is». Pausen seier ikkje noko om eventuelle forandringar i forslaget, men gjev både ein tenkepause og ei tid til eventuelle samtalar slik president Isaac Herzog har arbeidt for. 

Ein annan ting som er avgjerande, er at Ramadan i år også kjem samtidig. Ramadan fører oftast til politisk og valdeleg uro. Me her til lands får det i media, og som normalt stiller NRK sine «spesialistar» opp for å fordømma alt og alle som vinklast opp mot Israel sin rett til å forsvara seg! På den måten kunne dei godt køyrt reprise frå tidlegare år…

Kva skjer eigentleg?

Eit fredeleg og vakker landskap, kan det og finnast i politisk?

Eg har prøvt å fylgja med så godt eg kan, og då først og fremst ILTV og Jerusalem Post. Det som har forundrar meg mest, er ikkje det som skjer i Israel, men at det stadig kjem opp i tankane mine ein tekst frå Genesis (1. Mos) 32. Der er Jakob på veg tilbake til heimlandet. Han bur seg på å møta ein broren som kjem imot han med 400 mann.

«Då vart Jakob livande redd», står det først i vers 7, og han prøver på nytt med lureri for å berga seg or knipa. Men verste prøven kom då han var åleine der ved Jabbok-vadestaden.

Den natta fekk han besøk av ein som prøvde krefter med han, og som han ikkje greidde å vinna over. Striden varde til ein ny dag braut fram. Jakob hadde då fått hofta av ledd og hadde problem med å føta seg. Likevel ville han ikkje sleppa mannen før han velsigna han.(v.25-26). Og så kjem det:

«Då sa han til han: Kva er namnet ditt? Han svara: Jakob. 28 Han sa: Du skal ikkje heita Jakob lenger, men Israel, for du har stridd med Gud og menneske og vunne.» (1M 32:27-28).

Israel, det vil seia namnet Jakob, hans etterkomarar og landet fekk, vert omsett med «Ståande (med) Gud».(i)  Mannen (var det Gud sjølv?) grunngav namnet med «du har stridd med Gud og menneske og vunne».(v.28).

Skjermbilete frå Israel Today, 30.12.22

Er dette kampen Israel står oppe i no?

Eg har lyst å ta med ei julehelsing frå «Israel Today», 30.12.2022. Tanakh tilsvarar nokolunde vårt Gamle Testamente. Det var Jesu og hans etterfylgjarar sin «Bibel». Det er den heile Det nye Testamentet byggjer på med sine eksempel og si lære.

Artikkelen eg tenkjer på, hadde som tema at Netanyahu sitt mål som statsminister var at Bibelen Guds Ord skulle vera rettesnor for den komande regjeringa.  

Så langt eg som ikkje-jøde kan forstå, er problemet i Israel brytinga mellom dei  tradisjonelle og sterkt religiøse på ei side (- dei måtte med for at landet skulle få ei fleirtals-regjering), og på hi sida dei moderne ikkje-religiøse og/eller berre «tradisjonelle» israelarar.

Jakob skulle møta si eiga fortid med velsigninga han hadde lurt til seg, - og ein bror som hadde god grunn til å ta hevn.

Den nattelege kampen ved Jabbok, og den velsigninga han der fekk, gjorde at han overlevde møtet med broren, og at han vart til det Gud hadde planlagt heilt opp til vår tid....

Kanskje Israel av 2023 har nådd det same kritisk punktet? 

Jakob fekk sitt namn og si framtid knytt til det Gud (Adonai) sa. På same måte trur eg Israels notid og framtid er uløyseleg knytt til Guds vilje og plan

Ha ei riktig god påskehøgtid!

--------------- 

(i) https://www.bing.com/search?q=kva+betyr+namnet+Israel (teke ned 07.04.23)

Bibelsitatet er frå Norsk Bibel, nynorsk omsetjing.

------------------ 

Som alltid er det forbode å bruka bilete eller tekst frå denne bloggen uten skriftleg løyve frå meg.

 Du verda kor mange me er!

Den 15. november 2022, altså for om lag eit halvt år sidan, skreiv FN at den dagen var det åtte milliardar menneskje på jorda. Dei reknar med at talet vil stiga fram mot 2080, for så å halda seg på same nivået nokre tiår. (i) 

Med eg har skrive dette, har det vorte fødd eit par tusen om lag, i alle fall om me skal tru «Worldometeret». (ii) Med du las det, endå fleire. Alle høyrer til ein eller annan kultur, ein stat, ei etnisk gruppe, og vil – når dei vert store nok, kommunisera på eit eller anna språk eller dialekt. 

Detalj frå menoraen ved Knesset

Kor mange av desse milliardane er jødar?

Det nettet kunne fortelja meg, var at på Rosh Hashanna (= jødisk nyttår) 5782, dvs. ca. utgangen av 2021, var det rundt 15,2 millionar jødar i verda. (iii) Samstundes var det 7 106 000 jødar i Israel (73,6 % av folketalet) (iv), grovt rekna like mange som i USA. Resten var fordelt rundt om på kloden. Truleg 1 500 bur i Noreg.

Kva er ein jøde?

Israel er einaste jødiske staten i verda, og den einaste som har jødedommen som religion. Etter tradisjonen frå Moses si tid, var det dei religiøse leiarane som har siste ordet i mange saker. I gammal tid kunne kongen gå til prestane og få svar frå Adonai, enten det var spørsmål om i krig eller anna. Ut frå svaret Adonai gav dei, kunne dei velja kva dei skulle gjera for å løysa problemet sitt. Eg trur at Netanyahu ville gjort nesten kva som helst for å ha med eit slikt direktesvar frå Adonai med til neste regjeringsmøte, men det høyrer vel – dessverre – fortida til?

Ein definisjon som er utgått på dato?

Halaka-definisjonen av jøde har frå uminnelege tider vore «den gyldne regel». Han er enkel og var avklarande:

 Ein jøde er: Fødd av ei jødisk kvinne, eller konvertert til jødedommen i samsvar med gammal tradisjon og Toraen.

Etter gammal tenkemåte, - før ideen om «leige av livmor» og kunstig befruktning kom til, var dette heilt logisk. Då er det ein relativ enkel prosess å identifisera mora til eit barn. Faren kan det vera verre med, så kanskje derfor valde dei han bort? 

I dag er definisjonen ulogisk. Norske ektepar får austeuropeiske mødre til å bera fram deira eggceller befrukta i laboratorium. Om kvinna som føder barnet er til dømes ukrainsk, er barnet norsk i høve til leigeavtalen. 

Detalj frå menoraen ved Knesset

I Aust-Europa utfører fattige kvinner denne tenesta mot god betaling. Der er det mange fattige jødar som og har bruk for ekstra inntekter. Men, vil dei som frå gammal tid har vore autoritetane på dette området, seia at eit slikt  barn er jøde? Mora kan bevisleg vera «ekte» jøde, men barnet like bevisleg «goy» - altså ikkje jøde.

Som ikkje-jøde, har spørsmålet først og fremst teoretisk interesse. 

Lat meg gå hundre år tilbake då far min vart uteksaminert ved lærarskulen i Oslo. I studietida hadde han ein ven som var jøde, og som han heldt kontakt med seinare i livet. Mannen gjesta oss heime. Han skreiv ei barnebok med tittelen «Inge». Om det har nokon samanheng med at eg har same namnet, veit eg ikkje, men kanskje det er grunnen til at alt om jødar interesserer meg?

Slik eg forstod det, var mannen «kvartjøde», men han vart ikkje fengsla. Eg fortalde det til ein jøde i Israel. Det kunne ikkje stemma, sa han, og då eg sjekka, hadde han rett. Det norske rettsapparatet bygde på nazistane sin definisjon.

Eg vart fødd siste krigsåret, så eg hugsar berre litt av praten etterpå. Korleis det eigentleg var, veit eg ikkje, men han fekk papir på at han berre var «åttandedels jøde». Dermed gjekk han fri. Dei jødiske genene hans var då så «utvatna», at dei kunne tolererast, sjølv av tyske og norske nazistar. 

Nazistane sin jøde-definisjon

Detalj frå menoraen ved Knesset

Då krigen kom, vart det sett fokus på kven som var jøde, og kven ikkje. Det vart laga ein skala med heil-jøde, halv-jøde og kvart-jøde. Slik eg forstår det, var heiljøden sine besteforeldre alle «jødar». Halvjøden hadde to eller tre besteforeldre som var jødar, og kvartjøden berre ein bestefar eller ei bestemor. 

Alle, ned til denne siste kategorien, utgjorde «problemet» tyskarane og lydige norske politifolk ville løysa gjennom fengsling og deportasjon til dødsleirane i Sentral-Europa. Uhyggeleg og trist berre å tenkja på det!

Nazistane sin definisjon, er også ulogisk.

I dag då me kan senda inn «prøvar» og får kartlagt vår genetiske profil, kan det vel vera grunn til å setja spørsmål med denne definisjonen og. Kona mi sende inn ein prøve og fann ut ho hadde ein del jødiske genar. Eg let vera. Eg må uansett greia meg med dei genane eg har, og kartlegginga hadde korkje gjort meg klokare eller nyttigare som menneskje. Tenkte eg.

Det ulogiske i nazistane sin definisjon er at deira «heiljøde» kunne vera etterkomar av fire «kvart-jødar». Ville ikkje han eller ho ha like mange jødiske genar som ein åttandedels jøde der oldefar eller oldemor genetisk sett var rein jøde? 

Ein dåre kan spørja meir enn ti vise kan svara, veit du. Så seier ordtaket, men tankane leikar seg både med dette og andre problemstillingar.

Beste kameraten min sa ein gong i studietida: «Du Inge er ein kverulant!». Utsagnet kom med ettertrykk. Problemet var at eg ikkje ville godta det hine trudde og meinte. Eg leita heile tida etter eit anna svar enn alle  andre, sa han, og hadde rett! 

Kanskje slikt kan ha opphav i jødiske genar? 

------------------- 

(i) https://www.fn.no/tema/fattigdom/befolkning (Alle desse dataane er teke ned 21.03.23).

(ii) https://www.worldometers.info/no/ 

(iii) https://worldpopulationreview.com/country-rankings/number-of-jews-in-the-world 

(iv) https://www.timesofisrael.com/israels-population-approaches-9-7-million-as-2022-comes-to-an-end/  

--------------------------- 

Det er forbode å bruka bilete og / eller tekst frå denne bloggen uten skriftleg løyve frå meg.