Litt oppsummering...

 

Turen til Auschwitz var ei oppleving. Det same var møtet med jødane i Exeter, England, og kunnskapen om jødisk aktivitet i Sør-Vest-England. 

Ein viktig stad for jødar..

No kjenner eg på meg at det er tid til å skifta tema, i alle fall for ei stund. Eg vil derfor til slutt gjeva deg ein litt strø-informasjon frå deltakinga på dei jødiske dagane i gamlebyen i Krakow. Samstundes som eg vitja konsentrasjonsleirane, føregjekk den 32. jødiske kulturfestivalen i byen. Namnet på festivalen , «Ruah» (i), var ein invitasjon i seg sjølv.

Omvising i det jødiske kvarteret

Trass i at deltakarlista var full, fekk eg vera med. Omvisaren, Agi Legutko (ii), er polsk jøde, men visste det ikkje før ho kom i kontakt med jødar i USA! Familien hadde gjort alt dei kunne for å gøyma og gløyma røtene sine, sa ho, - slik mange jødar gjer det rundt om i verda. 

Som guide var ho suveren, ikkje berre med kunnskapen me fekk, men og varmen i det ho fortalde oss.

Kazimierz

Kva tid jødane busette seg i dette Polen, er uvisst, men første gongen ordet Krakow er nemnt, er i eit jødisk skriv frå – eg trur ho sa - rundt år 900.Det jødiske kvarteret i Krakow, Kazimierz, har heile 7 synagogar. Den første synagogen vart bygt av tsjekkiske jødar som hadde rømt hit etter ein pogrom i heimlandet. Den synagogen ligg sentralt i bydelen, og inneheld det jødiske museet i dag.

Grava til ein kjent rabbi

Kor mange jødar det er i byen no, fekk eg ikkje med meg, men det skal ha vore 8-10 forskjelleg grupperingar, og dei låg delvis i strid med kvarandre. I verste fall var det einaste dei var samde om, at dei aldri skulle setja føtene sine i den andre flokken sin synagoge, sa guiden.

Den jødiske gravplassen

Ved ein av dei eldste synagogane, ligg den jødiske gravplassen. Det første eg reagerte på, var at dei fleste gravsteinane hadde blekk-tak. Forklaringa på det var at i sovjet-tida låg det ein fabrikk i nærleiken. Den spydde ut så mykje syrehaldig røyk at regnet løyste opp støttene på gravene!

Å be døde om hjelp

Dei fleste veit at i Klagemuren er det normalt å putta små bønnesetlar inn mellom steinane. Det eg ikkje visste, var at det og er vanleg å leggja bønnesetlar på gravene til gamle rabbiar. Slik ber folk den døde om hjelp for å få bønnesvar.

Å leggja stein på grava

På mange av gravstøttene var det lagt steinar. Guiden sa at dette brukte folk for å visa at dei framleis hugsa på sine kjære. Det er og ein retning i jødedommen som trur at når menneske døyr, fer ein del av det bort, og den andre delen vert verande i grava. Når dei så høyrer dunke-lyden av steinar som vert lagt på grava, veit dei at dei ikkje er gløymde!

Den mest kjende jøden i Polen, budde i Krakow

Moses Isserles, ein av dei viktigaste lærarane innan askenasismen, budde på skrå over plassen frå det jødiske museet. Han sat ofte i kammerset øvst oppe i huset og las eller skreiv utover kveldane. Folk var vande med å sjå at det brann lys der oppe, og opplevde det som ein tryggleik.

Spennande undervisning om jødisk tradisjon

Då han døydde i 1572 og rommet vart mørkt om kveldane, gjekk tilhengjarane opp og kveikt lys til minne om «the ReMA» som dei kalla han. Det vart ein tradisjon.

Askenasisk foredrag med simultantolking

Det eg oppfatta som det sentrale i denne kulturveka, var eit foredrag med tittelen «Ruah». Foredraget starta og slutta med at det vart blåse i «shofar» (iii).  

Foredragshaldaren, visstnok ein velkjend lærar mellom jødane, snakka om mellom anna Moses Isserles. Det har vorte skrive mange bøker og tolkingar av det Isserles skreiv, og til sjuande og siste må den enkelte av oss laga vår eiga tolking eller forståing av Toraen, sa han.

Kunstkafe med god kaffi...

Ariel, jødisk restaurant med norsktalande kelnar

I ein tidlegare rabbinars hus ved museumsplassen, ligg restauranten «Ariel». I tillegg til god mat og ein kelnar som snakka norsk, har huset ei imponerande kunstsamling. Første gongen eg var der, sat eg ute. Seinare, då eg måtte venta ei stund og ville skriva notatar, fekk eg servert kaffi inne. Det var ei sann å oppleving å sitja med kaffikoppen og studera dei gamle, ærverdige kunstverka!

Jødisk filmpresentasjon av Auschwitz – Birkenau

Det siste me rakk å vera med på i Krakow, var ei filmframsyning på ein jødisk skule i bydelen. Nokre jødar (iv) hadde søkt om lov til å laga ein informasjonsfilm om Auschwitz-Birkenau som kunne visast rundt om i verda. Innspelinga vart stoppa av koronaepidemien. Seinare, etter mange om og men, hadde dei fått 48 timar til å gjera opptaka. Filminga vart gjort i 360 grader så med briller kunne me snu hovudet og sjå rundt oss nett som då me gjekk i dei reelle leirane.

Ein av guidane på museet, ein ung mann kledd som ultra-ortodoks jøde, presenterte staden og tok oss med rundt. Me sat med VR-briller og såg oss «omkring» etter som han forklarde. Grunnen til at jødane hadde sett i gang prosjektet, var at medan «folk flest kjem berre for å sjå», betyr leirane og det som hende der, så uendeleg mykje meir for jødane. For dei er leirane ein gravstad og ein stad å minnast alle dei som misste livet her. 

Men og for oss ikkje-jødar, gav denne filmen noko av det me sakna dagen før under omvisinga i sjølve leirane.

Det gjorde godt….

-------------------------------------------
(i) Truleg askenasisk skriveform. Det vart uttalt som det hebraiske «ruach», som tyder «Ånd». Den heilage Ande heiter til dømes «Ruach HaKodesh». (Ruach = ånd; «Ha» = bunden artikkel = den; «Kodesh» = heilag/e).
(ii) Det kan vera at det er skrive feil.
(iii)  Ordet vart ofte omsett med «bukkehorn», men kan vera horn av forskjellege dyr, slik eksemplet i broskyren for festivalen viser.
(iv) Ho som presenterte filmen og arbeidet, heitte Cohen til etternamn.

-----------------

Der ikkje lov å bruka tekst eller bilete frå denne bloggen uten skriftleg løyve frå meg.