Bibelen, Guds Ord

Bibelen, slik me i Noreg har han, er ei samling av 66 bøker og brev. (i) Dei vart nedskrivne gjennom rundt rekna 1500 år. Me veit ikkje korleis dei originalt var delte i avsnitt, men i ettertid har alle bøkene vorte delte i totalt 1189 kapittel og 31173 vers. (ii) Det vert slik lettare å finna ulike avsnitt og sitat, men samstundes vert teksten oppdelt på ein unormal måte, og samanhengen versa står i, er vanskelegare å få med seg. 

Ordet «Bibel» har opphav i det greske «Biblia», og er eit ord i fleirtal som kom i bruk rundt år 400. Dette gjekk så over til «Bibelen», som i eintal bestemt form er namnet på ei bok som inneheld alle dei 66 skriftene.

Det bibelske panorama startar med skapinga i Genesis, 1. Mosebok 1.1, og går gjennom alle bøkene fram til Johannes Openberring 22,21. Første delen, det me til vanleg kallar «Det gamle testamentet» (GT), har 39 bøker som er den jødiske Bibelen «Tanach», (iii) men vårt GT føl ikkje den originale rekkefylgja i skriftene, og heller ikkje den originale inndelinga av bøkene.(iv)

Det nye testamente (NT) med sine 27 bøker og brev fekk namn på grunn av ei feil omsetjing i Vulgata (v). I 2. Kor.3,14 brukte dei ordet «testamente» i staden for det originale «pakt». (vi) På grunn av den feilen har Bibelen i kunstig oppdeling som ber namnet «Det gamle og det nye testamentet» (GT og NT).
Mange meinar denne feilen ikkje spelar nokon rolle, noko eg er ueinig i. Grunnen er at dei to orda har vidt forskjelleg meiningsinnhald. Dei representerer vidt forskjellege kulturelle og historiske tradisjonar. Dermed går vesentlege element i Guds tanke bak «den nye pakt», tapt.

Den jødiske paktstradisjonen var knytt til ofring og blod. Ved paktsinngåing vart det presentert eit offer, til dømes i 1. Mos.15 der Abraham og hans ætt får lovnaden om landet, - det området som Balfour-deklarasjonen viste til i 1917. Ved inngåing av den pakta vart det drepe tre dyr og to fuglar, noko som symboliserte at den som bryt pakta, skal døy.

Vart «testemente» valt i staden for «pakt» på grunn av jødehat?

Spansk-hebraisk Tanach

Så langt eg ser det, er ordet «testamente» ikkje-eksisterande i GT. I norsk Bibel finn me det berre i Hebr. 9, 16-17, og er eit omsetjing det bør setjast spørsmålsteikn ved.(vii)

«Vulgata» er namnet på ei omsetjinga av Bibelen til latin knytt til Hieronimus ca. år 600. Den bygde på ei omsetjing frå rundt år 400, knytt til Origenes. Namnet «Vulgata» betyr «Den vanlege (underforstått: omsetjinga)». Den første boka Gutenberg trykte, var eit eksemplar av Vulgata.

Eit anna punkt som det er viktig å ha i mente her, er at både Origenes og Hieronymus var kjende kyrkjelege leiarar som stod sentralt i læra om at «Gud har forkasta jødane». Det var ein tradisjon der ein finn utsagn som at jødane er: «slangar, Judasar, deira salmar og bønner er som esel som skrik», «slangeavkom, hatarar av alt godt», «Jødar er uforbederlege mordarar, besette av Djevelen…», «Gud har forkasta jødane» og «Gud har alltid hata jødane».

Kor mykje slike tankar påverka ordvaldet når dei skulle omsetja jødiske tekstar, er uråd å slå fast, (viii) men å tru at omsetjingane deira ikkje var påverka av deira haldningar, er heilt utenkeleg!

Den gamle pakt

GT omtalar ei rekkje pakter. Den viktigaste er den som Gud inngjekk med Israelsfolket på Sinai (2. Mos. 19,3-8). Denne altoverskyggjande pakta er det som vert kalla «Den gamle pakt». Den bygde på dei ti bodorda Gud hadde skrive på steintavlene Moses fekk, men inkluderer i realiteten alle lovbod og ordningar som me finn i Toraen eller Mosebøkene. 

Israelsfolket, slik me les i 2. Mos. 19,8, sa: «Alt det Herren har sagt, vil vi gjera». Denne og liknande lovnader går att fleire stader, men trass i store ord og fine lovnader, oppfylte ikkje folket sin del av pakta. Det innsåg Moses og før han døydde (ix). 

Kva var Guds plan til frelse for eit syndig og ulydig folk? Jau, det var ved eit offerdyr som døydde for dei, slik 3. Mosebok eller «Leviticus» lærer. Ved blodet frå offerlammet på den store soningsdagen, vart folket og heilagdomen reinsa for synd (x). Det skjedde fordi dei trudde og gjorde det Gud hadde sagt dei måtte gjera. Berre slik fekk dei tilgjeving for syndene og Guds signing over seg og sin nasjon.

Den nye pakt

Sterns omsetjing av NT

Den nye pakt byggjer på Toraen (eller Mosebøkene). Ho (pakta) fører oss inn i oppfyllinga av det som den gamle pakt symboliserte og proklamerte. 

Bibelen fortel oss at ingen kan oppfylla lova og verta frelst på den måten. Derfor seier Paulus i Gal.3: «Og at ingen vert rettferdiggjort for Gud ved lova, det er klårt, for: Den rettferdige av tru, skal leva. 12 Og lova har ikkje noko med tru å gjera, men der heiter det: Den som gjer det, skal leva ved det.» (v.11-12)

Som i GT, opna Gud ein annan frelsesveg enn den ved Loven. Det er frelsesvegen syndofferet på den stgore soningsdagen opna. Det peikte fram mot Jesu død på Golgata. 

I GT var det menneske sjølve som utførde offer-handlingane og valde ut offerdyra. I NT er det Gud som står for heile prosessen: Som offerlammet (Johs.1, 36), som øvstepresten som bar fram offeret (Heb.6,20), og blodet som reinsa for all synd (1. Joh. 1,7), osv.

Viktig å samanlikna tekstane

Burde Bibelen si deling i «testamente» skifta ut?

Eg meinar det. Me hadde tent på å bruka dei namna Bibelen originalt brukte. Det ville gjeva oss ein naturleg samanheng i gudsopenberringa frå start til slutt. Delinga, slik det står no, er eit unaturleg skilje

Kan dette vera ein av  grunnane til at mange ikkje les GT? Eg vågar å seia det slik: Den som ikkje les heile  Bibelen, manglar grunnlaget for Jesu fødsel og død på denne jorda. Tanach (GT) var fundamentet hans liv og teneste bygde på:

«Men bli du verande i det du har lært og er overtydd om. For du veit kven du har lært det av, 15 og heilt frå barndomen kjenner du Dei heilage skriftene, som kan gjera deg vis til frelse ved trua på Kristus Jesus. 16 Heile Skrifta er innanda av Gud og nyttig til lærdom, til overtyding, til rettleiing, til oppseding i rettferd, 17 så Guds menneske kan vera fullkome, dugande til all god gjerning.» (2.Tim 3:14-17)

Peter med sine sterke personlege opplevingar, vitnar: «Og dess fastare har vi profetordet, som de gjer vel i å akta på. Det er som ei lampe som lyser på ein mørk stad, til dagen lyser fram og morgonstjerna går opp i hjarto dykkar. 20 For fyrst og fremst veit de dette, at ikkje noko profetord i Skrifta er gjeve til eiga tyding. 21 For aldri har noko profetord vorte til ved menneskevilje, men dei heilage Guds menn tala drivne av Den Heilage Ande.» (2.Pet 1:19-21).

«Dei heilage skriftene» og «profetordet» dei skriv om, er Tanach eller GT.

Desse to døma viser kor avgjerande Tanach (GT)  var for dei første truande! 

Er det grunn til å tru at det er mindre viktig for oss i dag?

------------------
(i) Katolske kyrkjer har med «Dei apokryfiske bøkene». Deira "Bibel" har derfor 73 bøker.
(ii) Dette kan variera i enkelte språk og omsetjingar.
(iii) Vert og skrive «Tanakh».
(iv) Den hebraiske TANACH, har 24 bøker fordi dei 12 små profetane er ei bok. Samuelsbøkene, kongebøkene og krønikebøkene var heller ikkje delte i to bøker som i våre Biblar: 1: Toraen (Mosebøkene), 2: Profetane: Josva, Domarane, Samuelsbøkene, Kongebøkene. Jesaja, Jeremia, Ezekiel og Dei tolv små profetane, og 3: Skriftene: Salmane, Ordtøkja, Job, Høgsongen, Ruth, Klagesongane, Preikaren, Ester, Daniel, Ezra, Nehemia og Krønikebøkene.
(v) Omtalt m.a. i «Bibelsk oppslagsbok» som vart utgjeven av Karmel-instituttet, Oslo 1949. Oppslagsord «Bibelen», s.197.    

(vii) Dei messianske omsetjarane («Tree of Life Version» og Sterms «Jewish New Testament») brukar begge ordet «covenant» eller «pakt».
Tyndals Bibel (NLT 2013) brukar order «will» (= testamente), men har fotnoten: «Or covenant» på Heb. 9,16,a. Om Heb. 9, 16b står det: Or «Now, when someone makes a covenant, it is necessary to ratify it with the death of a sacrifice».
Norsk studiebibel, (1998) skriv under avsnittet «pakt» s. 1758: «I NT brukes ordet diatheke (ref.1103) for «pakt». I profangresk betyr dette ordet nærmest «testamente», men i NT får det sin betydning fra GT.»
Bibelen Ressurs har denne fotnoten til Heb. 9,16: «Testamente er det samme ordet som er oversatt med pakt i v. 15.Det betyr et lovfestet testamente. Før bestemmelsen i et testamente kan settes ut i livet, må han som satte det opp dø». Denne tankegangen kjem frå ein ikkje-bibelsk samanheng. Han har ingen parallell i den den pakts- og offerpraksisen som GT viser oss.
(viii) NT, kanskje bortsett frå Lukas sine to bøker, var skrive av jødar og bygde på GT sin tankegang.
(ix) Jmfr. 5. Mos.28 m. fl.
(x) 3. Mos. 16.

Merknad: I bloggen min brukar eg normalt Norsk Bibel i nynorsk omsetjing. Der eg brukar andre omsetjingar, står det i teksten.

------------

Det er ikkje lov å bruka Bibele eller tekst frå denne bloggen uten skriftleg løyve frå meg!