Går det verkeleg an?

Eit anna tema som vekkjer tanken på det gamle ordtaket eg brukte i siste innlegg, er det som vert skrive eller sagt om jødane.

For ikkje lenge sidan brukte vår nasjonale «folkeopplysnings-kanal»   NRK,  «jødesvin» som underhaldning. (Dei gjekk seinare tilbake på det, og bad  «om orsaking».  Men til kven? Det greidde i alle fall ikkje eg å forstå. Dei berre brukte sopekosten og «feia for si eiga dør», men bad ikkje dei om tilgjeving som dei hadde såra.)

Dermed gjekk tankane mine til den vakre fuglen frå den sør-amerikanske regn-skogen. «Han snakkar», seier folk som høyrer på.

Men for å kunna «snakka» må ein vel også kjenna inn-haldet i orda ein brukar?

Ingen av dei raude, grøne eller blå papegøyane eg har sett, hadde noko ide om kva dei sa. Det var heller at dei, når dei sa det folk ville høyra, fekk mais eller ein skalk som premie. Om det passa inn.

«Ver-varsam-plakaten» kan gjelda også for papegøyar, uansett kor fine dei er.

Ei kjær dansk venninne av oss fekk ein flott fugl av mannen sin som var lastebilsjåfør.  Ho prøvde alt ho kunne, men papegøyen sa korkje «Che oro» eller «Eg vil ha mat» slik veloppdragne papegøyar der i landet skal gjera. Ikkje tale om.

Men ein dag gjekk nokre unge damer framom huset. Då viste det seg at papegøyen kunne både plystra og snakka. Han skreik så høgt han kunne og leksa or seg skammelege gloser om både det eine og det andre. Vertinna, flau og forarga, heiv eit teppe over buret. Papegøyen, som trudde det alt var natt, tagde sjølvsagt. Men det gjorde ikkje husmora: 

-   «Kvar har du kjøpt den papegøyen», var første spørsmålet ektemannen fekk då han kom heim.
-   «Eg kjøpte han av nokre mekanikarar i … (han nemnde ein stad langt vekke). Dei hadde kjøpt fuglen som liten av ein som budde i regnskogen. Ein uvanleg fin fugl. Dei sa det fanst ikkje ein papegøye i heile landet som kunne snakka som denne!».

Vår gode ven hadde gjort alt i beste meining for å gleda ho som sat heime. Men då ingen - korkje med godt eller vondt - greidde å av-læra papegøyen språket, gjekk det som det måtte gå. Han vart vekke ein dag. Sidan har ingen sett han.

Er «jødesvin» antisemittisk eller rasistisk?

Underhaldnings-sjefen i NRK nekta for det då han først fekk spørsmålet. «Hadde vi ment det, hadde vi naturligvis ikke publisert den», sa han om moro-innslaget. Men – etter mange protestar, snudde han – eller NRK-leiinga. «Dei tok til vitet», som me utover bygdane sa i gamle dagar. Den gongen me lærde på skulen «å elska nesten vår som oss sjølve» og respektera andre menneskje.

Grisane var forfedrane våre (vikingane) sin festmat her oppe i nord. Me skal heller ikkje mange generasjonar tilbake før «smør på flesk» vart rekna for ein godbit for ein svolten fiskar eller forfrosen skogsarbeidar. Det gav styrke til ein sliten og utkald kropp.

Men slik har det aldri vore for muslimar eller jødar. For dei er svinet – eller grisen om du vil – ureint både som husdyr og som mat. Ja, så ureint at å kombinera dei med grisen i noko som helst samanheng, er grovt nedsetjande. Så grovt at ein radikal muslim ville drepa deg for det, særleg om han høyrde til Boko Haram, Islamsk Jihad eller noko liknande. Andre, meir moderne og sekulære, ville bøya seg og teia slik jødane har gjort. Der er mykje bra folk mellom muslimane og.

 

«Jødesvin» er eit gammalt, svært nedsetjande ord.

Trass i at NRK gjorde som Pilatus og vaska nevane etter beste evne, er det ingen tvil om at uttrykket er både antisemittisk og rasistisk. Wilhelm Marr (1819-1904) skapte ordet «antisemittisme» for å bruka eit meir vitskapeleg uttrykk enn det opphavlege: «Judenhass» eller jødehat.

Som uttrykk for «judenhass», har kombinasjonen av gris og jøde lang tradisjon både i kristen (sukk) og politisk samanheng.  Lenge før Hitler og andre (inkludert norske «moromenn») tok uttrykket i bruk. Eg har derfor teke med denne illustrasjonen.

Skulle nokon vitja kyrkja  i Wittenberg, eller «Lutherstadt Wittenberg» som nokre seier, vil ein på veggen finna ein figur av ei purke oppe på veggen. Knelande under ligg ein mann og syg på pattane hennar. Dette er kunstnerisk «judenhass» som var mykje vanlegare enn mange, både katolikkar og lutheranarar av i dag, har ide om.   Slike «kunstverk» finst i dusinvis av kyrkjer rundt om i Europa.  «Jødesvin» i stein.

Men på det biletet eg har valt å ta med, er djevelen inkludert. Det samsvarar endå meir med læra til kyrkjefedrane og Luther.

Då eg i 2018 vitja slekt i Nord-Amerika, møtte eg ei dyktig dame med norsk-svenske røter. JoAnn Magnuson er namnet. Ho bur og underviser i Minnesota, USA, og er tilknytt «Jewish Christian Library Centers». Ein aktiv jøde- og Israelsven. Ho tek ofte kristne studentar og andre med til Polen eller Israel for at dei skal læra om jødar i notid og fortid. Biletet eg brukar i dette innlegget, er frå undervisningsmaterialet som ho gav meg lov å bruka.

(Dei andre bileta i desse to siste innlegga, har eg teke sjølv).



---------------------------

 

Det er heilt forbode å bruka heile eller deler

av dette innlegget utan skriftleg løyve frå

Inge Bjørnevoll.