Omvisning på første jordbruksskulen
i Israel.

 «Det gror ikkje gras på ein allfarveg»

Dette sa dei gamle, - før asfalten var oppfunnen. Orda vitnar om ei tid då folk gjekk til fots eller køyrde med hest og kjerre og trakka ned gras og anna etter kvart det kom opp. Men tanken kan og brukast i større, geografisk målestokk, trur eg.

Ordtaket dukka uansett opp i tankane mine med eg  samanlikna spansk og norsk soge. Vårt vesle land langt oppe i det kalde, nordvestlege hjørnet av Europa, fekk ei etter måten roleg utvikling. Landet vart samla til eitt rike tidleg, enten det skjedde av Harald Hårfagre før år 1000 slik me lærde på skulen, eller litt seinare. Landet vart lite herja av framande makter. Det var heller «me» som reiste ut, enten det var som handelsmenn eller krigarar.

Kristendommen kom relativt seint til landet. Me veit heller ikkje når dei første jødane kom, men det var uansett svært seint sett samanlikna med Europa elles.

Her på verkstaden vart våpen reparert i 1948
og den berømte Davidkaen oppfunnen.

Spania, derimot, låg ved «Havet midt i verda». Rundt det låg dei kulturnasjonane som er opphavet til vår euro-amerikanske kultur i dag. Frå urgammal tid gjekk det skip aust og vest, ut og inn. Ein smal havarm skilde landet frå Afrika i sør, og i nord ligg landevegen open mot Frankrike og landa vidare nord- og nordaustover. Frå alle kantar dukka opp folk som ville ha makt, noko som gjorde at Spania først i 1492 vart det me kan kalla «eitt (og spansk) rike». Det skal eg koma tilbake til seinare om eg får helsa og levedagane.

Når kom jødane til Spania? 

Nokre meinar dei første jødane kom etter at templet vart øydelagt i 587 f. Kr. Andre trur dei kom seinare, og då først og fremst etter øydelegginga av Jerusalem i år 70. 

Identifiseringa av Spania som Sefarad, er og uråd å tidfesta. Det me veit, er at profeten Obadja skriv om jødar som skal verta drivne bort frå landet sitt, og seier: «- og dei frå Jerusalem som er i eksil i Sefarad, skal ta byane i Negev.» (i) 

Når denne profetien vart skriven, er uvisst. Obadja kan ha levt om lag 800 år før Kristus, eller 300 år seinare. (ii) Sefarad, som namn på Spania, dukka truleg opp 1000 år etter Kristus. Først og fremst etter at jødane vart kasta ut av Spania i 1492, kom ordet i vanleg bruk og dei bortviste jødane vart kalla «sefardiske jødar».   

Uten slit og trua på «Eretz Israel»,
ville landet ikkje eksistert i dag..

Litt om språk.

Jødane vart også kalla «hebrearar» og språket deira vart kalla «hebraisk». Det er eit gammalt semittisk språk i slekt med andre språk i Midtausten. Desse språka har det til felles at dei vert skrivne med eigne teikn og frå høgre mot venstre. Altså motsett det som er vanleg i vår kultur i dag.

På Jesu tid var arameisk mykje brukt i Jødeland. Frå starten av var arameisk det me kallar «trade language», altså eit språk brukt som «bru» mellom forskjellege folk i samband med handel osv. Vår Bibel har få arameiske sitat, til dømes Jesu ord på krossen: «Elí, Elí, lemá sabaktáni?» (Matt 27, 46b).

Det er vanleg meint at hebraisk gjekk etter kvart ut av daglegtalen til fordel for andre språk. Derimot i religiøs samanheng var hebraisk uløyseleg knytt til trua.

Dette gjeld like mykje i praktisk arbeid
som i utviklinga av moderne hebraisk.

Den sionistiske oppvakninga 

Då sionismen tok til å gjera seg gjeldane på 1800-talet, var hebraisk rekna for eit utdøydd språk. Det eksisterte skriftleg i religiøse samanhengar, men jødar flest snakka enten «Yiddish» eller «Ladino». 

«Yiddish» er eit blandingsspråk med tilknytning til gammal-tysk, brukt av aschkenasiske jødar. Dette språket var det dominerande i nordlege delen av Europa og var det språket dei jødane som etter kvart busette seg i Noreg, brukte seg i mellom.

«Ladino», også kalla «Sefardisk», er eit språk som utvikla seg i Spania i mellomalderen, og som etter 1492 spreidde seg til Nord-Afrika og rundt Middelhavet dit jødane rømde. Etter som fleire og fleire jødar kom seg over til Sør-Amerika, vart det og vanleg brukt mellom jødar der.

På denne bakgrunnen, og ut frå draumen om «Eretz Israel», slik eg forstår det, var det Eliezer Ben-Yehuda (iii) starta arbeidet med å vekkja til live det hebraiske språket. I dag er det Israels nasjonalspråk og tilpassa alle sider av eit moderne samfunn, både til vitenskap og daglegliv. Likevel er Yiddish og Ladino framleis i bruk og særleg mellom jødar utanfor Israel.

I komande bloggar vonar eg mellom anna å finna ut meir om jødane i Spania, og kvifor Ladino, trass alt det vonde som vart gjort mot jødane der, framleis eksisterer og står så sterkt i mange jødiske samanhengar.

-------

(i) Siste del av vers 20 i Obadjas bok.

(ii) Han skriv om fiendar som erobra Jerusalem. Det er då særleg to tidspunkt som er aktuelle. Det skjedde i kong Jorams tid, ca 850 år f.Kr. Det same skjedde då babylonarane kom i 587 f. Kr. 

(iii) Eliezer Ben-Yehuda, f. 1858 i Luzhky, Kviterussland, d. 1922 i Jerusalem. Ben-Yehuda gjorde aliyah i 1881. Han gav ut første ordboka i moderne hebraisk i 1904. Ein stor del av arbeidet med å gjera hebraisk til eit funksjonelt dagleg-språk, var konstruksjonen av ord som gammalhebraisk ikkje hadde. 

---------------

Bibelsitatet er frå Norsk Bibel, nynorsk omsetjing. Bileta er mine eigne.

Det er ikkje lov å bruka tekst eller bilete frå denne bloggen uten skriftleg løyve frå meg.

 Verdas nest mest lesne bok?

Det er vanskeleg å vera i Toledo som ein gong var hovudstad i denne delen av La Mancha, utan å treffa Don Quijote, eller Don Quixote, som han heiter her.

Om du og vil reisa i Don Quijote sine fotspor, kan du gjera same turen som hidalgoen gjorde. Sikkert verd pengane sjølv om «Rocinante» går på hjul og «Sancho Panza» er ein betalt guide med moderne spansk og engelsk som språk. 

Desse to ser ein mange stader i Toledo

Boka «Don Quijote» vert omtalt som det beste av spansk novellkunst. Noko anna er vel utenkjeleg sidan boka er ei av dei mest lesne og omsette bøkene i verda, - etter Bibelen.  Miguel Cervantes (i) skreiv boka i to omgongar, første del i 1605 og andre del i 1615. Boka, eller rettare sagt bøkene, fortel om ein forvirra «hidalgo» som reid rundt på La Mancha og gjorde storverk slik dei spanske riddarar var vidkjende for. Heimstaden hans var Alcala de Henares, ein liten by litt nord-aust for Toledo. Derifrå reid Don Quijote tungt væpna ut i verda på sin trufaste hest, Rocinante. Væpnaren hans, den kloke Sancho Panza, reid på eit esel og var medhjelpar i prosjektet. Det var han som til slutt fekk den forvirra herren sin tilbake til det normale liv.

Kva har Don Quijote med jødar å gjera? 

Eg leitte både på norsk og engelsk ei eventuell tilknytning, men utan resultat. Deretter på spansk, og der var mykje.

«Flygefisken»

Det første eg fann, var bloggen til Martin Cristal. (ii) Han hadde funne fleire sitat relaterte til muslimar eller «moros», men berre eitt om jødar. Cervantes skriv i kapittel 8 i siste del av verket: (Eg) « … trur, fast og sant på Gud og det inneber truskap til den romersk katolske kyrkja, og dermed, slik eg er, ein dødeleg fiende av jødane….» (iii) 

Kva fortel sitatet? 

Denne fortel meir enn den over...

Først og fremst at Don Quijote var eit barn av si tid. Dette var skrive hundre år etter utvisninga av jødane frå den iberiske halvøya. (iv) Det store spørsmålet på den tida var om dei jødane som hadde konvertert eller blitt tvangsdøypte i den katolske kyrkja, var «sanne» kristne. Dersom dei vart tekne i til dømes å halda sabbat, arbeida på ein søndag eller bøya seg fram og tilbake under bøn, var dei «eigentleg» jødar, trass dåp og vedkjenning. Det kunne kosta dei livet. Den spanske teksten viser det endå betre enn mi frie omsetjing. Don Quijote var «enemigo mortal … de los judíos».

Ein rabbi

Rabbien Daniel ben Itzak frå den israelittiske forsamlinga i Asturias, tek utgangspunkt i ei bok som gjennom ein analyse av teksten i Don Quijote, prøver å bevisa at Cervantes eigentleg var av jødiske ætt. Med andre ord at han var etterkomar av jødar som hadde teke katolsk tru frivillig eller under tvang.

Rabbien stør opp om teorien ved å visa til ting Sanchez og Don Quijote seier. Ofte er dette omskrivingar av gamle jødiske ordtak eller lærdommar. Ben Itzak skriv om temaet ut frå jødisk mystisisme – kábala. (v) Han skriv:

«Boka (den han refererer til), som i tillegg til å vera grundig fundamentert, er eit tydeleg bevis på at forfattaren, slik han sjølv seier om Cervantes, kjenner desse jødiske kjeldene «altfor godt til ikkje å vera jøde, eller i alle fall ein «hemmeleg jøde». (vi)

Ut frå sin eigen kunnskap skriv han artiklar for å understreka det same, - at Cervantes i realiteten var jøde…

Gåvene eg har kjøpt med heim til oldeborna...

Endå eit eksempel

På internett fann eg «Enlace judío», ei side som er oppteken av jødedom og jødedommen sine forskjellege forgreiningar. Artikkelen eg las, er skriven av Santiago Trancón. Han skriv:

«Den jødiske arven i vårt land har vorte viska ut på uforståeleg vis. Til dømes dekkjer litteraturhistoria over at Luis Vives, Antonio de Nebrija, Jorge de Montemayor, Fray Luis de León, Juan de la Cruz, Teresa de Jesús, Vélez de Guevara, Tirso de Molina, Luis de Góngora, Fernando de Rojas, Francisco Delicado, Mateo Alemán og til og med Miguel de Cervantes, var etterkomarar av jødar. Der finst mange fleire.»

Vidare viser han til Américo Castro som «beviste» at Cervantes hadde jødisk bakgrunn:

 «Don Quijote seier ikkje til dømes, i motsetning til Sancho, at han er gammal kristen, berre at han er kristen. Han et ikkje grisekjøt, med unnantak av «duelos y quebrantos de sabados». Tallerkenen med dette rare namnet er laga av «egg med bacon og pølse». Men kvifor heiter retten «duelos y quebrantos»? Fordi «duelos y quebrantos» er ord som spelar på omvende jødar som bryt Loven – Toraen - ved å eta grisekjøt, og arbeida på sabbaten, den dagen som er avsett til kvile og bønn. Dette var ein måte å uttrykkja seg på for å visa at ein ikkje er jøde.» (vii)

«Cervantes viser og at han kjenner Det gamle Testamentet som han siterer frå fleire gonger, men aldri Det nye Testamentet. I Don Quijote er berre nemnt ei kyrkje ein gong, og den treffer han og Sancho på nattestid. Han seier og at hebraisk er eit betre språk enn arabisk». (viii) 

Ut frå kjelder som desse ser det ut til å vera slege fast at Cervantes – og Don Quijote – eigentleg er «jødar». Og kvifor ikkje? Då er dei i slekt med Carl Marx, Mor Teresa, Albert Einstein og ei uteljande rekkje av andre i verda si kultursoge!

---------------

(i)  Miguel Cervantes, f. 1547, d. 1616. Truleg Spania sin mest kjende forfattar gjennom tidene. Var eigentleg militær. Bokproduksjonen var «fritidsprosjekt» i den tids «moderne spansk».

(ii)  Funne på Pezvolador.wordpress.com: «Blog de literatura de Martín Cristal.» 

(iii) Mi omsetjing av: “…creo, firme y verdaderamente en Dios y en todo aquello que tiene y cree la santa Iglesia católica romana, y el ser enemigo mortal, como lo soy, de los judíos, …”

(iv) Jødane vart utviste frå Spania i 1492, og frå Portugal i 1497. 

(v) Han skriv om boka «Los refranes esotéricos del Quijote, La Cábala en la obra de Cervantes (Ediciones Obelisco)» av Julio Peradejordi.

(vi) Original tekst: «El libro, además de estar debidamente fundamentado, es una muestra evidente de que el autor, tal como el mismo lo dice de Cervantes, conoce las fuentes judías “demasiado bien para no ser judío, o al menos, marrano”.» (Ein «marrano», var ein urein, eller gris. Ordet vart brukt om jødiske, «falske kristne» vurdert ut frå katolsk lære.)

(vii) Mi omsetjing av: «Don Quijote nunca afirma, en contra de lo que hace Sancho, que él es cristiano viejo, sino sólo cristiano. Nunca come cerdo, salvo “duelos y quebrantos los sábados”. Este plato, tan extrañamente llamado, se compone de “huevos con tocino y chorizo”, pero ¿por qué llamarlo “duelos y quebrantos” y comerlo, precisamente los sábados? “Duelos y quebrantos” para los conversos, por quebrantar la ley que prohíbe comer cerdo, y en sabbat, día de descanso y oración. Era una forma obligada de demostrar que no se era “judaizante”. No hay otra forma de explicar este nombre.» “Judaizante” var eit ord liknande «marrano» som vart brukt om jødar som hadde vorte kristne / kristna.

(viii) «Mi omsetjing av:  «Cervantes muestra conocer bien el Antiguo Testamento, al que cita varias veces, pero no al Nuevo. En todo el Quijote sólo aparece una iglesia, y con ella “se topan” él y Sancho “de noche”. Dice también que la lengua hebrea es superior a la árabe.»

--------------- 

Bileta er mine eige som eg har teke på turen i Spania i år.

Det er ikkje lov å bruka tekst eller bilete frå denne bloggen uten skriftleg løyve frå meg.

Spania og spansk soge i miniatyr

Eit regionshistorisk skodespel

I går kveld var me på «Puy du Fou» og såg forestillinga der frå 22.00 til 23.30. «Puy du Fou» er eit fransk selskap, men har etablert «Sueños de Toledo» med eit enormt uteteater i nærleiken av byen. Der fekk me sjå utdrag frå spansk soge fram til vår tid.

Der var minst 3000 menneskje på forestillinga. Framfor oss vart det vist scener og lysshow som illustrerte viktige hendingar og epokar.

Detalj frå benkerad i katedralen i Toledo (1)

Rundt 1000 f. Kr. vart landet koloniseret av fønikarar og andre, etterfylgt av Hellas og Kartago. Så kom romarane som med tida misste landet til germanske inntrengjarar. Etter dei kom muslimane eller «los moros». 

Då desse var kasta ut på 1400-talet, gifte «den katolske» Isabella som rådde over Castilla og Leon, seg med Ferdinand av Aragon. Med sterk støtte frå den romersk-katolske kyrkja vart det så i 1492  gjennomført tre viktige ting:

Spania vart samla til eitt rike, ein prosess Noreg hadde gjenomgått rundt 500 år tidlegare. Det neste var at Colombus vart send ut for å finna «vegen til India». (i) Det tredje var å utvisa alle jødane som ikkje ville omvenda seg og verta katolikkar.

Av alle religionane i verda, er det berre tre som vert kalla «monoteistiske». Alle desse tre levde side om side og meir eller mindre tolererte kvarandre i Spania fram til 1400-talet. 

Litt om dei tre monoteistiske religionane

Den eldste monoteistiske religionen, og mor til dei andre, er jødedommen. Jødane sin ættefar Abraham levde frå 1812 til 1637 før Kristus. Same utrekningane seier at Moses leidde jødane ut frå Egypt i år 1273. Først då Gud gav dei bodorda og forskriftene (Toraen) på Horeb i Sinaiøydemarka, kan me snakka om jødedommen som ein religion, og jødane som ein nasjon. 

Detalj frå benkerad i katedralen i Toledo (2)

Noko av det typiske ved jødedommen er at han ikkje har som mål å breia seg ut over jorda eller leggja under seg andre folkeslag og rike. Gud gav jødane eitt avgrensa landområde i Midtausten. Dette området, Eretz Israel, byggjer på Guds pakt med jødane, og dei misste det på grunn av utruskap mot pakta. I endetida, den me er i no, skal dei få landet tilbake fortel mellom andre profeten Esekiel. (ii) I heile GT (Tanak) er det berre profeten Jonas som vart send av Gud til andre enn jødane. (iii) 

Jesus var jøde. Han kjende frå barndommen Skriftene (= GT), og hadde ikkje noko ekspanderande mål ut over Jødeland. Derfor sa Han til den kananeiske kvinna: «Eg er ikkje send til andre enn dei bortkomne sauene av Israels hus!» (Matt 15,24). Tenesta hans var dermed heilt i tråd med jødisk tradisjon for ein rabbi. 

Kristendommen vert til tider rekna frå år 0 (iv), dvs. Jesu fødsel, men eigentleg starta den nye retningen av jødedommen (v) først etter at den lidnade Messias hadde avslutta si offerteneste. Han proklamerte då: «Eg har fått all makt i himmelen og på jorda! 19 Gå difor ut og gjer alle folkeslag til læresveinar, med di de døyper dei til namnet åt Faderen og Sonen og Den Heilage Ande, 20 og lærer dei å halda alt det som eg har bode dykk. Og sjå, eg er med dykk alle dagar så lenge verda står!» (Matt 28,18-20). Kristendommen fekk med dette eit åndeleg kall til å vinna verda, - ikkje eit kall til å innta geografiske område.

Detalj frå benkerad i katedralen i Toledo (3)

I realiteten var starten på kristendommen eit jødisk tiltak. Berre få innslag av ikkje-jødar fanst, noko bøkene i Det nye Testamentet klart viser. Men etter kvart vart talet på ikkje-jødar større enn talet på jødar, og kristendommen endra karakter.

Kanskje det er rettast å seia at først under kyrkjemøtet i Nikea i 325 fekk kykja fekk den profilen ho har i dag. Møtet var innkalla av keisar Konstantin, og vedtaka vart retningsgjevande for kyrkja sitt ansikt utad, både åndeleg og politisk.

Frå no av er utbreiinga av Jesu lære ikkje lenger berre eit åndeleg prosjekt, noko spansk soge så grundig viser. Religionen vart brukt som grunngjeving for politisk makt og overgrep både i den «gamle» verda og områda oppdagarane la under seg.

Den tredje av dei monoteistiske religionane, Islam, vart grunnlagt av Muhammed som levde frå om lag 570 til 632 e. Kr. Etter sagnet fekk han sitt profetkall under ramadan i 610, så me kan vel rekna det som fødselsår for muhammedanismen eller Islam. Heilt frå starten av var islam ekspansiv og brukte alle midlar for å breia ut Muhammed si lære. 

Under muslimane i Spania var både kristne og jødar «dhimmi», det vil seia «verna personar» som fekk bu i landet mot ei ekstra avgift og under visse definerte reglar. Dei kristne jaga muslimane frå landet under frigjeringa, og etterpå vart jødedomen forbudt ved politisk vedtak.

Eg vonar å koma med fleire detaljar om dei forskjellege epokane i tida som kjem... 

-------------- 

(i) Amerika fekk namn etter Amerigo Vespucci, den italienske oppdagaren som beviste at det nyoppdaga landet ikkje var India, men noko heilt ukjent!

(ii) Til dømes kap. 37. 

(iii) Han vert kalla «misjonæren mellom profetane», ein tittel som sikkert kan diskuterast. 

(iv) Det er meint at år 0 på vår kalendar er feil, og at det er ein feilmargin på kanskje 4 år. Dette ser eg bort frå her. 

(v) Eg føl Paulus sin tankegang i Rom 11, 13-24 der han kallar jødedommen «det gode oljetreet» som me ikkje-jødar ved tru (lik Abrahams. Sjå Rom 4,1-13) er pota inn.

Bibelsitata er frå Norsk Bibel, nynorsk utgåve. Bileta har eg teke sjølv.

Det er forbode å bruka bilete eller tekst frå denne bloggen utan skriftleg kløyve frå meg.

 Jødehat, og antisemittisme

Skjermdump frå Jerusalem Post 27.05.25

Den 27. mai hadde Jerusalem Post eit stykke av Mathilda Hellermay der ho intervjua den norske utanriksministeren Espen Barth Eide på King David hotell i Jerusalem. Han var der i samband med eit IHRA møte. (i) Som naturleg i den samanhengen, gjorde Barth Eide så godt han kunne for å rettferdiggjera seg sjølv, regjeringa og landet han representerer for alt som har med jødehat og anti-semittisme å gjera. Berre høyr her:

«Eg er svært glad i Israel og det israelske folket, men eg er ikkje alltid så glad i det regjeringa (i Israel) gjer». (ii)

«Eg er 100 % heilt, kvar dag og kvar natt, mot antisemittisme». (iii)

Dette er store ord av ein som trufast har ført vidare den anti-israelske politikken som regjeringa og tidl. utanriksminister Anniken Huitfeldt førde. Han representerer dessutan ei regjering som er halde oppe av dei antisemittiske og anti-israelske kreftene som kvar 1. mai ropar ut sitt syn under oppmarsjar og i media frå sør til nord i landet vårt.

Dei «stakkars palestinarane»…

Gaza kunne vore fult av blomstrar
 om det hadde vore Hamas sitt mål

For å rettferdiggjera sin kritikk av Israel og sitt arbeid for å hindra Israel i å få varig fred innanfor trygge grenser (iv), går Barth Eide så over til å snakka om «stakkarane» i Gaza og i «dei okkuperte områda» som han kallar Judea og Samaria. Han meinar Israel har eit tydeleg ansvar for å hjelpa desse med alt det dei treng, eller i det minste lata andre gjeva den hjelpa som trengst.

«Palestinarane» er dei einaste flyktningane i verda som har fått hjelp frå verdssamfunnet i over 75 år. Dei har behalde «flyktningestatusen» to eller tre gonger lenger enn alle andre flyktningar. Normalt vert flyktningar integrerte i samfunnet der dei er, eller i andre land om ikkje dei kan venda heim att av forskjellege årsaker. Noreg har til dømes teke mot mange slike under namnet «kvoteflyktningar». 

Desse som Barth Eide stiller seg i bresjen for, får årleg støtte frå FN, Noreg og andre land. Dei har eit skuleverk som opplærer i jødehat og kallar slike som drep jødar, for heltar. I tillegg går  internasjonal støtte til «pay for slay». Denne ordninga, som Abbas lova å få slutt på, går for fullt, men er «gøymt» under andre rubrikkar i budsjettet. Som me veit, jo meir vellukka terrorangrep og jo fleire jødar som er drepne eller skamfarne, jo betre er «pay for slay»-løna. Alt dette er offentleg kjent.

Noreg vil arrestera israleske topp-politikarar!

På spøsrmål om ICC’s (v) arrestordre mot Netanyahu og tidlegare forsvarsminister Yoav Gallant, seier Barth Eide at Noreg (sjølvsagt?) vil gjera dette fordi Noreg er bunde av avtalen med ICC. Og han legg til:

«Noreg var eit av dei første landa som godkjende Israel (og) Israel har vore sett opp til, ja, sett svært høgt opp til, i Noreg.

På fruktene skal treet kjennast!

Når sant skal vera sagt, har det funne stad ei utvikling som me ikkje likar. Men eg vil bruka alle anledningar til å gjera det klårt at Noreg ser på seg sjølv som ein sann ven av Israel, og sanne vener må samstundes fortelja venen sin at han går feil veg. Eg meinar at om eg gjekk feil veg i mitt eige liv… så burde beste venen min fortelja meg det, at eg burde leggja om kursen». (vi)

Til dette er det berre å be om at Barth Eide – og for den del Støre – sine gode vener vågar å fortelja dei at dei er fører seg sjølve og landet vårt i ulukke med politikken sin. Det fortel i alle fall Guds Ord alle som vil lesa det.

Nei takk til antisemittisk kvitvasking

Også Barth Eide veit at om arabarane hadde godteteke delinga Folkeforbundet laga i 1947, den som jødane godtok, hadde det ikkje vore aktuelt å tvinga gjennom eit «fritt Palestina» i Judea og Samaria no. Han veit og at det var Hamas som starta krigen med overfallet på sivile i Sør-Israel 07.10.23. Dei drap nesten 1200 menneskje og tok fleire hundre levande og døde med tilbake til Gaza. Kvar einaste av desse over 400 dagane sidan kunne Hamas gjeve tilbake dei bortførde og fått slutt på krigen. I staden brukar dei fangane som pressmiddel, driv krig med kvinner, born og eldre som skjold, osv, osv.

Inkvisisjonens stempel på eit skåp i ein gammal
jødisk synnagoge, no er museum, i Toledo, Spania

Mi gjennomlesing av M. Hellermay sin samtale med Barth Eide, gjer at eg sit att med eit trist inntrykk. Samstundes som utanriksministeren prøver å teikna eit glansbilete av seg sjølv, av «oss» nordmenn og Noreg som land, står han støtt med dei som hatar jødane og vil dei vondt. 

Kunne me måla Huitfelds, Barth Eides og Støre sine ord om denne konflikta i liter, ville deira kritikk av Hamas og alle dei andre som vil utsletta Israel og drepa alle jødane der, truleg få plass i ei fingerbøl. Anti-Israel-utspela derimot vert eit hav!

-------------------

(i) IHRA står normalt for The International Holocaust Alliance som vart grunnlagt i 1998, og hadde då 35 medlemsland.

(ii) Mi omsetjing av: «I am very fond of Israel and Israel’s people. I am not always so happy about what the government does.» (Parantesen er sett inn av meg for samanhengen si skuld).

(iii) Mi omsetjing av: «I am 100% totally, every day and night, against anitsemittism».

(iv) Med Intifadaen i tankane, Hamas sitt angrep 07.10.13 og Hizbolla si enorme oppbygging i Sør-Libanon for å utrydda Israel og drepa alle jødane i landet, er grensene for ein «palestinsk stat» i Judea og Samaria, ei klar støtte til dei som ynskjer Israel og israelittane sin død og undergang. 

(v) ICC er International Criminal Court med sete i Haag, Nederland. 

(vi) Mi omsetjing av: «Norway was one of the first countries to recognize Israel (and) Israel has a very high esteem in Norway, to a very high degreee.  Of course, this has also been met with the disappointment of developments that we don’t like. But I will use any opportunity to make clear that Norway sees itself as a true friend of Israel, and true friends sometimes have to tell their friend when we think they are on the wrong track. I think if I do something wrong in my personal life… my best friend should come and tell me that, you know, you need to change course». 

På veg opp frå Middelhavet

 Det vakraste av Spania?

Ein treng ikkje heita Don Quijote for å synast at «Castilla La Mancha» er vakker!

Etter nokre timars flytur frå Flesland, landa me i turistbyen Alicante. Middelhav og bading stod ikkje på vårt program, så etter å ha teke ut leigebil på flyplassen, bar det nordover gjennom eit grått og tørt landskap. Det hadde snøa i Sierra Nevada, fortalde media, og regna i sentrale delar av landet, men lite hadde nådd skråningane der nede. Nokre slott frå mellomalderen viste seg i åsane, men heller ikkje dei me var komne for å sjå på.  Lange rekkjer av vindmølner på åstoppane, inviterte heller ikkje til nærar studium. Dermed gjekk reisa for full fart – stort sett 120 km/t – på eit heilt anna vegnett enn vårt vesle land byr turistane sine!

Då åsane og kysten var lagt bak oss, opna det flate, grøne og vakre «Castilla La Mancha» seg. Ei høgslette på rundt 80 000 kvadratkilometer og eit folketal på godt og vel 2 millionar. I gjennomsnitt ligg ho 696 meter over det blå Middelhavet bak oss.

Spansk vegkanvegetasjon

Jorda såg ut til å vera raud sandjord, og etter regnet var landskapet grønt og frodig. Eit landskap som minte om Sør-Amerika. Det var nesten som å koma heim!

Lengst sør låg store vidder med grågrøne oliventre eller endelause rekkjer med sterkt tilbakeskorne drueplantar. Det er trass alt vår på desse kantar og! Innimellom såg me «åkrar» der dei dyrka solenergi, mange så avanserte at skjermane føl sola som siglar si evige reise frå aust til vest. Sikkert god økonomi i desse åkrane i dette sol-landet! Og vegkantane lyste av raude og kvite anemonar mellom tistlar og strå.

Me hadde leigd hus i Fuensalida, ein landsby ein halv times køyretur nordvest frå Toledo. Ein roleg by med godt 11 000 innbyggjarar og lågare prisar enn i turistmagneten Toledo. I omlandet ser det ut til at bøndene satsar mest på kornproduksjon, men regnet – særleg i går kveld - la flatt mykje av det som var kome lengst. Eg vonar det reiser seg att så det modnast på skikkeleg vis. Aksa verkar tunge, men er grøne framleis.

Toledo

Utsikt over Tajo nær «La juderia»

Elva Tajo, eller Tejo som ho heiter når ho renn over til Portugal, er lengste elva på Pyrenehalvøya med  sine 1007 kilometer. Ho har grave ein dal gjennom høgsletta og vore ein barriere for både sivil og militær aktivitet. Derav namnet.

Ein eller annan gong slo ein eller annan seg til der elva buktar seg rundt ein liten ås. Andre kom etter, og med tida vart husa til ein by. Toledo. Store murar i tilegg til elva, gjorde byen bortimot uinntakeleg.

På toppen av byen ligg borga med det veldige militærmuseet. «La juderia» litt lenger nede har merke i asfalten eller mellom gatesteinane. Suvenirbutikkane ligg tett i tett mellom museum der du kan læra om El Grecos liv og produksjon, to eks-synagogar, eit utal kyrkjer og så vidare. Alt tilrettelagt på beste turist-industri-vis, og med god mat etc. til varme og slitne turistar.

Eg, einspora som eg er, var komen for å læra om livet til jødane som ein gong budde i denne delen av Spania. Eg vart «djupt vonbroten» som han sa, gamle og trauste Bondevik då politikken vende vrangsida til. Alt eg fann var museum i to gamle synagogar.  Om det reelle livet jødane gjennom hundreår etter hundreår hadde levt fram til 1492, hadde dei lite å fortelja.

Gatemerke rundt

Kva tid jødane slo seg ned her, veit ingen. Profeten Jonas levde 900 år før vår tidsrekning. Han motsette seg Guds ordre om å dra mot aust til Ninive. «Men Jonas stod opp for å røma til Tarsis, bort frå Herrens åsyn. Han drog ned til Joppe, og der fann han eit skip som skulle til Tarsis. Så betalte han for ferda og gjekk om bord for å fara med dei til Tarsis, bort frå Herrens åsyn.» (Jon 1,3).

Ingen veit heilt sikkert kvar denne Tarsis var, men mange trur det var byen Tharsis i Andalucia, litt vest for Gibraltar og ikkje langt frå grensa til Portugal. Her var gruvedrift frå gammalt av, og kanskje det den gongen var eit viktig handelssentrum? Bibelen fortel om kong Salomo: «For kongen hadde skip som fór til Tarsis saman med mennene åt Hiram. Ein gong kvart tredje året kom Tarsis-skipa heim, lasta med gull og sølv, elfenbein og aper og påfuglar.» (2.Krøn 9,21.) (i)

«La juderia»

Obadias, eller Abdias som han vert kalla på andre språk, levde rundt 100 år etter Jonas. Han profeterte: «.. dei bortførde frå Jerusalem, dei som er i Sefarad, skal ta i eige byane i landet mot sør.» (Obadias vers 20).

Denne profetien vert knytt til jødane i Spania og Latinamerika, dei såkalla «sefardiske» jødane. Det vert sagt at mange av jødane som slo seg ned i Spania, var frå Judea og Jerusalem. Dei hadde ein intellektuell gullalder då det vart snakka om «Sefarad» som «det nye Jerusalem». Men alt vart øydelagt under forfylgingane frå den katolske kyrkja og utvisninga jødane frå Spania i 1492, og frå Portugal i 1497. 

«..byane i landet mot sør» vert i dag sett i samband med Negevøydemarka. Beersheba med fleire byar er plogspissar i utviklinga av det moderne Israel, slik Ben Gurion drøymde om. Ut frå Obadia-profetien er det venta at når dei spansktalande jødane for alvor vender heim til Eretz Israel, vil det skje til Negevområdet. (ii)

Sefardisk litteratur

Jødisk soge på den iberiske halvøya, eller Pyrenehalvøya, må eg lesa meir om. Bøker fekk eg kjøpt på musea i Toledo, nokre på den jødiske bokhandelen i Madrid, og andre på ei årleg bokmesse i same byen. Det skal du få lesa meir om neste veke om alt går etter planen….

(i) Det same står i 1. Kong.10,22.

(ii) Eg har sjølv kjøpt varer i Beersheba av sefardiske jødar frå Argentina. På badestranda i Asdod trefte eg andre frå same landet. Dei sola seg og nytte sin argentinske, grøne mate-te.

Bibelsitata er frå Norsk Bibel, Nynorsk utgåve. Bileta er mine eigne.

Der er forbode å bruka bilete edller tekst frå denne bloggen uten skriftleg løyve frå meg.

«Gud signe Noregs land»

I går var det 17. mai. Fedrelandssongen og fedrelandssalmen vart sunge og spelt, og det vakre flagget vårt vaia over landet frå nord til sør. 

Det var ein dag til å takka både Gud og menneske for i eit land som har vore fritt i heile 80 år! Mange ofra livet for at me skulle få det så godt desse åra. I krigsåra var det mange som søkte Gud og bad for både landet og dei som ofra alt for å gjera landet fritt att. Endå har me mange som hugsar jubelen 17. mai 1944, ei veke etter at tyskarane hadde kapitulert. 

For litt sidan var nokre frå Frelsesarmeen på eit senter for eldre her på Vestlandet. Der var det eldre som sa at dei aldri hadde sett så mange samla nokon gong som 17. mai 1944. Det har vel heller aldri vore ein 17. mai der folket så samstemt takka Gud for fridomen.

Det er lett å setja uynskte spor etter seg!

Korsflagget må aldri slutta å vaia over Noreg!

Fleire gonger siste åra har eg sett og høyrt vaksne og oppegåande menneske seia at dei vil ha korset vekk frå flagget vårt. For dei er det såkalla «regnbogeflagget» viktigare enn korsflagget, også på offentlege bygg. Dei liknar trolla i eventyra som ropte: «Her luktar det kristenmannsblod!»

Opphavet til flagget.

Den danske kongen Valdemar 2 ville leggja områda langs austkysten av Østersjøen under dansk herredøme. Han gjorde fleire reiser austover med hæren sin, reiser som vart kalla «korstog» sidan han også skulle kristna dei heidenske livlendarane, vert det fortalt. Livlendarane var dei som budde i det me kallar Estland i dag.

I året 1208 stod danskane og livlendarane mot kvarandre i eit stort slag, og det såg ut til at danskane skulle tapa. Dei fromme danskane ropte då til Gud om hjelp, og som svar på bøn kom eit raudt og kvitt korsflagg dalande ned frå himmelen, og dei høyrde ei røyst som sa at ved dette flagget skulle dei sigra. Og det gjorde dei! (i)

Dette flagget med kvitt kors på raud botn, «Danebrog», er – så langt ein veit, det eldste nasjonalflagget i verda. Det vart også heist over Noreg i dansketida. Då landet vårt vart «gjeve vekk» til Sverige under Kielfreden i 1814, skulle det blå og gule korsflagget verta «vårt».

Vakker vår

Men som me veit, var ikkje nordmennene så glade for denne løysinga. Grunnlovssamlinga på Eidsvoll vart organisert, og me fekk ein nasjonaldag takka være ikkje minst Henrik Vergeland. Mellom dei ting han – eg hadde nær sagt ofra livet for, var at me skulle feira som nasjonaldag den dagen i 1814 då den norske grunnloven vart underskriven.

Dei norske stortingsmennene ville ikkje ha Danebrog eller det svenske flagget på flaggstonga her til lands, men dei vart ikkje enige om korleis flagget vårt skulle sjå ut. Eit forslag var å setja den norske løva i gull i øvste firkanten inn mot stonga. Det godtok ikkje kongen me hadde i lag med svenskane, og me fekk for ei tid eit flagg som på folkemunne heitte «sildesalaten».

I 1821 foreslo så stortingsmannen Frederik Meltzer at me skulle få eit nytt norsk flagg. Han ville flagget skulle ha «fridomens fargar»: raudt, kvitt og blått, slik som flagga til Frankrike, Nederland, England og Amerika. Dette vart vedteke, og Noreg fekk første korsflagget med tre fargar, det Island, Færøyane og Åland har teke etter. Totalt har me sju korsflagg i Norden, og det gjer både regionen og flagga unike i verdssamanheng. 

Wergeland og jødane

Ved sida av kampen for 17. mai, er det kampen for jødane Henrik Wergeland vert hugsa for. Det vesle landet der nede i Midtausten, Israel, feirar sin nasjonaldag, Jom ha’atsmaut, nesten samstundes med oss. (ii) 

Israel vart «fødd» 14. mai 1948, men fekk sitt flagg 29. oktober same år. Deira sentrale symbol er ikkje korset, men Davidsstjerna, - «Magen David». Fargane er kvitt og blått, sentrale fargar i den jødiske tradisjonen heilt frå Sinai og vandringa i øydemarka. Dei går att også i det jødiske bønnesjalet. 

Davidsstjerna, slik eg forstår det, vitnar om trua på Abrahams, Isaks og Israels Gud, han som ein dag – snart – skal senda Messias til verda som evig konge etter sin trufaste lovnad.

Eit flagg som fortel noko- lik vårt!

Og dei to stripene?

Den eine symboliserer Middelhavet og den andre Eufrat, yttergrensene for det landområdet som Gud kallar sitt, og som han gav jødane til Eretz Israel. Me som les vår Bibel (iii), veit at det har vore Satans store prosjekt å gjera ende på alle jødar (iv) og hindra at jødar vender tilbake til Eretz Israel etter at dei har vore spreidde utover jorda.

Men ein dag skal profetiane gå i oppfylling. Satan og hans medarbeidarar skal få sin dom, uansett kva politisk og eller religiøst program dei gøymer seg bak.

Trur du at Guds Ord er sant?  Be inderleg for Noreg – og for Israel! Den kursen dei leiande, politiske og religiøse, i landet vårt føl, vil enda i ulukke om ikkje Gud ser i nåde til oss slik han har gjort før. 

Det er Guds store nåde flagget, fedrelandssongen og fedrelandssalmen vår vitnar om.

----------------- 

(i) Der er og ein annan versjon av denne soga. Den fortel at 15. juni 1219 hadde Valdemar eit stort slag mot livlendarane, og danskane heldt på å tapa. Med på «korstoget» var erkebiskopen, og når han heldt armane opp mot himmelen, hadde danskane framgang, og når dei seig, var det livlendarane som hadde framgang. Med andre ord ein «moderne» versjon av 2. Mos.17, 8-13. I den samanheng skal også korsflagget vera nemnt.

(ii) 14. mai (1848) på deira kalendar var den 5. Iyar (5708). Datoen varierer frå år til år på vår kalendar. 

(iii) Då meinar eg alt frå 1. Mosebok til Johannes openberring.

(iv) Det var jødehataren Hamans draum (Ester 4,8), - og Hitlers. 

------------------ 

Bileta er mine eigne. (Eg sit no i Toledo, Spania, og skriv. Er her nede i von om å læra meir om dei sefardiske jødane i soge.)

Det er forbode å bruka bilete eller tekst frå denne bloggen uten skriftleg løyve frå meg.

 Gud signe vårt dyre fedreland!

Så er me komne til mai. Om nokre dagar skal me feira nasjonaldagen og minnast generasjonane som har gått føre oss. Noreg har hatt 80 år med fred og ein framgang på dei aller fleste område som ingen i 1945 hadde tenkt var mogeleg. Eg hugsar det var snakk om pakkar frå Amerika då eg var liten. Eg er fødd i siste krigsåret, og det var mangel på mange ting i butikken heime. Enklare var det i Bergen, i «bydn», men der reiste mange berre ein gong i året. Det var når Bergen Nordhordland Trafikklag, BNT, hadde årsmøte.

Det hadde seg slik at då trafikklaget vart starta, kjøpte mange ute på bygdene eit andelsbrev for at det heile skulle koma i gang. På det hadde dei rett på gratis tur med båt, buss eller begge deler, så dei kunne vera med på generalforsamlinga som vart halden i Bergen. Kor mange som gjekk der, veit ikkje eg, men dei fleste brukte nok byturen til å gjera ærend dei hadde samla opp gjennom året.

Mange av strilane handla på jødiske butikkar der dei kunne få nødvendige ting litt billegare. Eg hugsar me handla i Strandgata, og der var eigaren jøde. Elles var me i Muren, og sidan han far var lærar, hjå C. Monsen Bokhandel ved torget.

No er alt dette berre minne som ingen av i dag veit noko om, - slikt berre gamle gubbar som meg mimrar om i stille stunder.

Gerhardsen si glanstid

Mine første minne er naturleg nok frå etterkrigstida, ei tid då det var snakk om heltane frå krigen, om dei som sveik landet, og om dei som gav livet for det. Me hadde krigsseglarar som sleit med etterdønningar av farten over Atlanteren og som døyvde vonde minne og marerittfylte netter med sprit. Og me hadde «tyskarungane» som leid vondt og måtte gjennomgå for ting dei absolutt ikkje hadde skuld i. 

Det var den tida den norske sosialistiske rørsla hadde sterke band til Israel. Einar Gerhardsen var i Jerusalem og trefte «sin gode og nære venn» Ben Gurion, eit vennskap så sterkt at Israel sin statsmininster stod opp midt på natta og køyrde til Tel Aviv for å seia adjø med Gerhardsen då flyet gjekk klokka 4 om morgonen!

Og rett skal vera rett, hadde ikkje den sosialistisk-komunistiske rørsla kome med kibbutsane og den sterke ofringa av individuell fridom til fordel for fellesskapet, - for Eretz Israel og sionismen, trur i alle fall eg at landet der nede aldri hadde kome så langt som det er i dag.

Nasjonaldagar til takk og ettertanke

Israel og Noreg har nasjonaldagar om lag på same tid. Israel vart fødd den 5. Iyar som var 14. mai 1948, men sidan dei har ein kalendar som er utrekna etter månen, fall nasjonaldagen, Jom Haatzmaut 2025, på 1. mai på vår kalendar.

Israel mintest sine døde, sine krigsskadde og gislane som endå er i Hamas og dei andre terror-organisasjonane si vald. Ein sorgens dag for jødane, men og ein dag der samhald og kjærleik til Eretz Israel fekk stor plass. Og under det heile låg otten for nye rakettar frå Jemen, og terrorangrep frå dei såkalla «palestinarane» både innanfor og utanfor landet sine grenser. I tillegg press frå jødefiendlege regjeringar som vil redusera det vesle landet til eit minimum. FN, veit me, går desse regjeringane sine ærend og vil ha Judea og Samaria «judenrein» slik Hitler-Tyskland ynskte sitt ariske rike!

Den same boykott-ånda lever i Noreg i dag!

Ei regjering som fører ulukke over landet vårt?

Den sitjande regjeringa har meir enn noko anna regjering markert seg som anti-israelsk og har teke på seg ein leiande rolle for å ta frå Israel dei gamle kjerneområda Judea og Samaria. Kva konsekvensar kan dette få for oss og landet vårt?

«Difor, alt det de vil at menneska skal gjera mot dykk, skal de òg gjera mot dei!» (i) 

For den som trur på ein sann Gud som står for det han har sagt, er den naturlege fylgja av regjeringa sitt arbeid for å dela Israel, at Noreg vert delt!

Kanskje eg har vore inne på det før, men eg hugsar frå år tilbake ein profeti som sa at Russland skulle ta Nord-Noreg heilt ned til Trondheim. Då lo mange og sa at Russland ikkje eksisterte lenger. Då var det Sovjetunionen… 

I dag snakkar endå sindige politikarar og militære om Russland som ein trussel for både Noreg og andre europeiske land. Ja, til og med at me er meir utsette enn dei fleste land i Europa på grunn av grensa i nord, gode hamner mot Atlanteren og i tillegg radararar m.m. som kontrollerer alt det russarane gjer i vår del av verda.!  

I Matteusevangeliet snakkar Jesus også om dommen over nasjonane. Då er han komen tilbake til jorda som kongen av Davids ætt, den herleggjorde Messias. Der seier han:  «Sanneleg seier eg dykk: Alt de gjorde mot ein av desse minste brørne mine, det gjorde de mot meg.» (ii)

Regjeringa sitt arbeid for å gjera ein av dei minste statane i Midtausten endå mindre og i realiteten uråd å forsvara mot deira fiendar, kan opna for at dommen over Noreg står for døra.

Kven veit om dette er siste året me kan feira 17. mai som eitt land og i fred?

-------------- 

(i) Matteus 7,12, første del av verset. 

(ii) Matteus 25,40, siste del av verset. 

Bibelsitata er frå Norsk Bibel, nynorsk utgåve. Bileta er mine eigne. Dei tre øvste er frå Sogn. Dei to nedste tok eg i Auschwitz - Krakow.

Det er forbode å bruka tekst eller bilete frå denne bloggen uten skriftleg løyve frå meg.