Dette er boka mi...

På reise med Jo Benkow

Så er eg på tur nordover i landet. Til reisefylgje har eg Jo Benkow, (i) eller rettare sagt boka hans: «Frå synagogen til Løvebakken». Det er ei lettlesen bok på 200 sider. Der fortel han om oppveksten sin og elles ting frå livet i den prosessen som sikkert mange andre norske jødar også har gjennomlevd. Frå ein tradisjonell, men ikkje serleg religiøs familie, gjennomgjekk han ein prosess med meir og meir integrering i det norske samfunnet. Han fortel om mobbing på skulen og tilpassingsvanskar til det norske og religiøse ("kristne") miljøet, inntil han kjende seg som fullt ut som norsk.

Eg har lese om tida fram til krigen og at faren med begge gutane reiste til Sverige då det norske samfunnet tok til å verta utrygt for jødiske menn. Kvinnene i familien vart ei tid lenger i von om at den anti-jødiske bylgja skulle gå over. Då dei så skulle rømma, var det for seint, og dei vart tekne og sende til dødsleirane i Tyskland. Dette skjedde med god hjelp frå norsk politi og lokale og sentrale styresmakter som lydig fylgde opp tyskarane og nazistane sine vonde planar.

Benkows bestefar, Chaim Eliah Benkowitz frå Grodno i Kviterussland, var fotograf, eit yrke som kom til å gå i arv. Benkow fortel at pogrombylgja 1903-1907 der borte, skremde bestefaren og gjorde at han rømde vestover med familien. Etter ei tid i Sverige kom dei så til Noreg. På morsida hadde Jo jødar som hadde rømt til England. I kapitlet «Utvandrere og innvandrere» skriv Benkow:

«De fleste reiste for å unngå ulykken. Det var ikke drømmen om prinsessen og halve kongeriket som dro og lokket. (ii) Heller ikke utferds- og erobrertrang. Som regel var det noe man flyktet fra. Men også den som flykter, bærer med seg troen på at det man flykter fra, ikke skal forfølge en videre. Også det er en drøm om frihet. Man flykter – både for å berge liv – og i håpet om at det liv man har reddet, skal bli annerledes enn før». (iii) 

Derfor, som politikar, arbeidde Jo Benkow for at dei som kom til Noreg, skulle vera trygge og få eit betre liv enn det dei rømde frå. Som døme brukte han tusenvis av norske familiar si utvandring til Amerika i det 19. århundre.  Og han skriv:

«På få unntak nær foretrakk også de norske jøder å forbli i Norge. Personlig drømte jeg aldri noen gang om noe annet enn å forbli nordmann med den sterke tilknytning jeg hadde til norsk tradisjon, kultur og levemåte. Det er til ære og heder for et land og et folk som jeg regner som mitt, at det er blitt slik. Det er nemmelig ikke en selvfølge alle andre steder…..

De få nordmenn som reiste til Israel, bl.a. min egen onkel Herman, vendte ikke Norge ryggen, men reiste med et brennende ønske om å være med på å realisere jødenes drøm. Før han døde der nede, fikk han anledning til å kjempe for noe han trodde på og som slektleddene før han hadde forberedt ham til». (iv)

Men så kom 1942….

I kapitlet «Familien som ble borte», skriv Benkow om starten på krigen, kvifor nokre av familien kom seg unna medan andre var bortførde og drepne. Han skriv om dei alvorlege teikna som kunne tyda på at jødane var i fare, særleg etter at tyskarane hadde teke landet. Han skriv:

«Redselsgjerninger av den art som tyskerne utførte i andre land, høre med til unntakene her hjemme i krigens første år, selv om det som skjedde var mer enn ille nok. Derfor var det fortsatt mange som i lang tid ble forledet til å tro at de redselshistoriene som ble fortalt, var overdrivelser og rykter……..

Men til tross for alt vi visste, var det vanskelig å tro på det likevel. Mennesker er underlige skapninger. Vi er evige eskapister som føler oss overbevist om at det verste aldri kan hende oss selv, til tross for at det stadig hender andre….

Mine foreldre og rasefeller i Norge burde visst bedre, selv om heller ikke de i krigens første år kjente hele sannheten. Det unndrar seg normale menneskers fantasi å forestille seg systematisk utryddelse av hele folkeslag. Man hadde tatt i bruk de metoder som tysk industri hadde slik suksess med, men med motsatt fortegn; man gikk over fra masseproduksjon til masseutryddelse».   (v)

Benkow skriv om faren som kom tilbake etter krigen, og den vanskelege starten han fekk med å byggja eit nytt liv på ruinane av det som ein gong hadde vore. Han vart aldri den same. 

«Den som ikkje lærer av fortida, er dømd til å gjera dei same feilane»

Tittelen over er eit ordtak som finst i fleire variasjonar. Det ber i seg mykje livsvisdom. Nest siste kapitlet i boka til Benkow, heiter «Fordommer». Her skriv han om fordommar i sin oppvekst, - sine eigne fordommar mot ikkje-jødar, og fordommane mot dei, - jødane, - fordommane som kom til å dominera tida før og under andre verdskrigen. Han skriv og om fordommar mot innvandrarar i tida etter krigen,  - «fremmedhat» - , og om fordommar relatert til kjønn. Dette var ting han som politikar hadde motarbeidd.

Mitt møte med Ben Gurion i Tel Aviv

«Fordommer blir heller ikke så sjeldan brukt som grunnlag og utgangspunkt for både moralsyn og moralsk indignasjon. Da føler man at man er på trygg grunn, fordi fordommer som er opplest og vedtatt, alltid kan regne med å ha folkeflertallet på sin side. Å gi ny næring til holdninger som allerede har festnet seg, er folkeforførerens sikreste virkemiddel. Fordommer er demagogens beste våpen. Det primitive budskap vil alltid ha et stort og trofast publikum å spille på. Hitler visste hva han gjorde og hvordan han skulle gjøre det. Det har vist seg gang på gang. Fordommene er løgnens beste allierte og en effektiv vaksine mot sannheten». (vi)

Kan det seiast klårare? 

Kva skjer i dag?

I Midtausten og elles i verda skjer det som Jo Benkow hadde sett skje i tida før og under andre verdskrigen. Han såg «folkeforføreren» Hitlers bruk av fordommar, noko som er oppfylt nær sagt til punkt og prikke i vår tid, - til «dei stakkars palestinarane» sin fordel. Overgrep som 07.10.23 eller dei nesten daglege terrorangrepa i Israel i periodar, vert bagatelliserte samstundes som Israel sitt forsvar mot terroren, vert sett på som «overgrep». Den stigmatiserte «jøden» av i dag er ikkje tjukk, rik og lett å kjenna med si tydelege «jødenase». Han er ein uniformert og velutstyrt soldat eller politimann som drep palestinske born, øydelegg skular og sjukehus, osv. Biletet er skapt gjennom antijødisk propaganda, - nett slik nazistane gjorde det for rundt hundre år sidan.

Me møter fordommane i offentlege og sosiale media, og dei hindrar at folk ser sanninga. FN og folkerettsdomstolen som skulle vera garantistar for sanning og rett, har vorte politiske og antijødiske / anti-Israelske instrument for organisasjonar og statar som hatar jødar og arbeider for å fjerna Israel frå kartet. Til og med dei som styrer Noreg i dag, føl opp, - slik regjeringa her heime gjorde det i 1940-45…

-------------

(i) Josef Elias Benkow (1924-2013), norsk jøde som var på Stortinget frå 1985-1993. Under krigen rømde han til Sverige og derfrå til England-Canada. Han endra då navnet til «Jo Benkow». Han vart fenrik i flyvåpnet og tenestegjorde ei tid etter krigen på Bardufoss flystasjon. Han var formann i Høgre 1981-85, stortingspresident 1985-1993, og formann i Nordisk råd i 1983.
(ii) Han har tidlegare i avsnittet nemnt eventyret om «Espen Askeladd».
(iii) Frå side 141, 3. avsnitt osv.
(iv) Frå side 136, 3. og 4. avsnitt.

(v) Utsnitt frå  side 147-148.

(vi) Frå side 180-181. Uthevinga er mi.

Merknader: Biletet av Jo Benkow er frå boka til Den noprske Bokklubben som eg hadde med på turen. Statuen av Ben Gurion står framfor grunnlovsbygningen i Tel Avia. Det va rkona mi som tok biletet.

 

Det er forbode å bruka tekst eller bilete frå denne bloggen uten skriftleg løyve frå meg.