 |
| Mottisfont med kyrkjeruinane i framgrunnen |
Orda koma frå ein guide på eit av National Trust sine historiske bygg: Mottisfont. Robin Hood las eg om som gut. Eg likte han og karane hans som levde i Sherwoodskogen. Dei var stadig i klammeri med den vonde sheriffen i Nottingham, og det var han guiden snakka om! På sine gamle dagar bygde han ei kyrkje her. Me fekk sjå murrestar frå kyrkja, og noko frå klosteret som vart bygd på same staden.
Augustinarmunkane som bygde det, gjorde klosteret til eit populært pilegrimsmål. Dei hadde nemleg relikvieskrinet med veslefingeren til Johannes Døyparen! Det gav gode inntekter, og klosteret vart enormt. Men reformasjonen endra det kyrkjelege landskapet. Gamle, heilage bygg og rikdomar vart fritt vilt, og dei som trong stein, fann det her. (i)
 |
| Det einaste som var att frå klostertida... |
Men soga stogga ikkje der. Eigedomen vart vanstelt og vart til slutt lagt ut til sal. Eit ungt ektepar, Maud og Gilbert Russell, kom frå eigedomen sin i London i 1937 på leiting etter hus på landet. Dei kjøpte, og – først og fremst Maud, gjorde Mottisfont til det han er i dag. Ho overførde i 1957 eigedomen til National Trust.
Ved inngangen var det ein bokhandel med gamle og nye bøker. Eg, som eg plar gjera, gjekk inn og spurde om dei hadde bøker om jødar i området. Og svaret overraska: Husfrua på Mottisfont var jøde! Frå 1938 til 1945 skreiv ho dagbok. Barnebarnet arva dagbøkene, redigerte dei og gav dei ut i bokform. Boka kunne eg få kjøpa der. (ii)
Jødar i toppen av det engelske samfunnet
Maud Russell (1891-1982), eller Maud Julia Augusta Nelke, gift Russell, vart fødd i England. Faren Paul Solomon Nelke kom frå ein rik jødisk familie i Berlin. Mora, Maria, var truleg ikkje jøde sidan ho i boka vert omtalt som «kristen».
 |
Framsida på boka |
Maud gifte seg i 1917 med Gilbert Russell (1875-1942), barnebarn av Lord Arthur Russell og nevø av Duken av Bedford. Han hadde vore i Grenadier Guard, (v) hadde tenestegjort i Sudan, Egypt og Sør-Afrika, delteke som etterretningsoffiser i første verdenskrig, og arbeidde etter det med bank. Ekteparet fekk to born, gutane Martin (1918) og Raymond (1922). Deira solide økonomi plasserte dei på toppen i den engelske sosieteten, og dei kunne dyrka interessa for samtidskunst og reisa dit dei ville. På Sri Lanka vart Gilbert sjuk. Dei trudde han var smitta av ein bakterie, men det var astma. Han døydde av det i 1942.
Men Maud arbeidde vidare på Mottisfont både med bygningar og kunst. Kontakten med den russiske kunstnaren Boris Anrep kom til å spela ein viktig rolle i hennar personlege liv, og for bygningen National Trust viste oss.
 |
| Viktige element i jødedommen |
I ein blogg tidlegare skreiv eg om Jo Benkow. Hans mål frå han var liten, skriv han, var å vera «ekte norsk». Høgt respektert og verdsett som politikar og som menneskje, vart han likevel alltid sett på som «jøden Jo Benkow». I miljøet der eg vaks opp, vart dette sett på som noko positivt.
Kunne kyrkjemedlemskap og topp utdanning dekka over Maud Russells jødiske opphav?
Innleiinga til boka fortel at foreldra til Maud gjorde det dei kunne for å verta assimilerte i det engelske samfunnet. Men den kommande ektemannen hennar skreiv dette til søstrene sine: «Eg er forlova med den mest vedunderlege skapningen som finst. Ho heiter Maud Nelke. Bli ikkje redde når eg fortel at ho er tysk jøde, for eg veit de vil lika henne. Også ideen om å gifta meg med tyskar i ei tid med krig, utfordrar meg.»
Sjølv om ho var fødd i London og hadde fått engelsk utdanning, såg ikkje Gilbert på henne som engelsk. Han skriv: «Ho er ikkje engelsk i det heile – ein utlending – i realiteten orientalar eller jøde. Svært feminin og pent kledd – med andre ord ein staseleg person, men med den mest direkte væremåte eg nokon gong har møtt. Der er ikkje noko humbug eller snobberi eller sosial ambisjon».(vi)
Som husfrue styrde ho med stor tenarstab og mange gjester, fine selskap, dyre middagar og jaktsamlingar på godset. Ho gjorde også mykje for «the village of Mottisfont», og var skulestyreformann der til ho var over åtti. Sjølv om ho vart ateist, held ho fram med å gå i kyrkja og støtta den. Barnebarnet skriv at mange ikkje «såg forbi Maud sin elegante livsstil», noko eg tolkar som at dei ikkje oppdaga mennesket bak fasaden. Den franske forfattaren Frances Partridge skriv at Maud var ganske konvensjonell, og hadde «ein original karakter med noko orientalsk væremåte og ein låg, gurglande måte å le på. Og, endå ho fekk folk til å slappa av og sjølv snakka nokså avslappa, var det alltid ei kjensle av makt omkring henne, ein slags mystikk.» (vii)
På same sida er det referert noko ho sa om seg sjølv: «Eg er ein litt flau, reservert og kritisk type. Menn likar meg betre enn kvinner… Mange menneskje, det veit eg og kjenner på meg, likar meg ikkje, og det er oftast kvinner. Eg er ikkje av den koselege typen og ikkje slik mange andre. Eg er meir sjølvoppteken og sjølvstendig enn folk flest». (viii)
Og?
Trass alt det dei gjorde for å verta assimilerte og ikkje verta sett på som jødar, vert både Jo Benkow og Maud Russell identifiserte som nettopp det!
Jo Benkow var høgt oppe i det norske samfunnet og velsett både som politikar og menneske. I livet hadde han som mål å verta «ekte norsk». Då han på slutten av livet skreiv om seg sjølv, valde han tittelen «Frå synagogen til Løvebakken». Eg trur han med det ville visa at han hadde distansert seg frå sitt jødiske kulturelle og religiøse opphav. Med andre ord han gjekk frå den jødiske identitet han vart fødd med, og vart norsk.
Det same kan me seia om Maud Russell høgt oppe i den engelske sosieteten. Hennar foreldre hadde gjort det dei kunne for å distansera seg frå jødisk kultur og religion, og det ser ut til å vera den same linja ho fylgde då ho seinare tok aktivt del i sosialt liv i England.
Men sitt jødiske opphav greidde ingen av dei å viska ut. Både samtida og ettertida kjende til deira bakgrunn, og det var ein del av deira identitet.
Er dette slik for alle jødar?
(Meir om Maud Russell neste veke).
--------
(i) Det er sagt at det var slik arkitekten Blix vart kjent med kyrkjene i Vik i Sogn. Det trongst kleberstein til vøling av Håkonshallen i Bergen, og han fekk eit «godt tilbod» frå Vik. Då arkitekten fekk vita kvar steinen kom frå, brukte han resten av livet til å restaurera og verna kulturarven «vikjedn» hadde hand om.
(ii) Informasjonen eg brukar i denne innlegget, er for det meste frå boka «A constant heart. The War Diaries of Maud Russell 1938-1945», utgjeve av barnebarnet hennar, Emily Russell / The Maud Russell Estate, paperback edition, 2022.
(iii) Winston Churchill var ein av kundane, og bror hans arbeidde i firmaet.
(iv) Øvst på side 11 i innleiinga.
(v) Eitt av dei eldste regimenta i det engelske militæret.
(vi) Mi omsetjing av første og andre avsnitt på side 13 i innleiinga.
(vii) Frå side 24 i innleiinga.
(viii) Frå same side.
----------
Bileta i dette innlegget har eg teke sjølv.
Det er ikkje lov å bruka bilete eller tekst frå denne bloggen uten skriftleg løyve frå meg.
Ingen kommentarer:
Legg inn en kommentar